Σάββατο 25 Φεβρουαρίου 2012
Μία εξαιρετική ιδέα
25/02/2012
Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράςΜείωση μεγέθους γραμματοσειράς
Photo: eatacarvelcake
1 εικόνα
του Τάκη Μίχα
Ετικέτες: εκπαίδευση, παιδεία
Σχόλια
Την περασμένη εβδομάδα το Εφετείο της Νέας Υόρκης εξέδωσε μία ιστορική απόφαση: επέτρεψε να δημοσιοποιούνται εφ εξής οι αξιολογήσεις των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η δημοσιοποίηση έκρινε το δικαστήριο θα κάνει τους κακούς δασκάλους και καθηγητές να ντρέπονται και να προσπαθήσουν να βελτιωθούν.
Δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ότι το μέτρο αυτό θα πρέπει να υιοθετηθεί το ταχύτερο στην Ελλάδα –όπως άλλωστε δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ότι κανένα από τα χρεοκοπημένα σήμερα πολιτικά κόμματα δεν θα τολμήσει να το εισηγηθεί. Κι όμως αν λάβουμε υπόψη μας τις άθλιες επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στα διεθνή τεστ -είναι στον πάτο της ΕΕ στο Μαθηματικά και Φυσικές Επιστήμες- επείγει άμεσα η εφαρμογή του μέτρου.
Το πιο χρήσιμο εργαλείο αξιολόγησης είναι η λεγόμενη ανάλυση «προστιθέμενης αξίας». Η ανάλυση βασίζεται στη σύγκριση της βαθμολογίας ένας μαθητή στην αρχή και στο τέλος του έτους. Ας υποθέσουμε ότι οι μαθητές του εκπαιδευτικού Α και του εκπαιδευτικού Β της τρίτης δημοτικού ξεκινούν τη χρόνια βρισκόμενοι στο 70% όσον αφορά την ικανότητα ανάγνωσης και τη γνώση των μαθηματικών. Όταν επανεξετάζονται τον Ιούνιο οι μαθητές του Α παραμένουν στο ίδιο επίπεδο, ενώ οι μαθητές του Β έχουν πέσει στο 40%. Σύμφωνα με τη θεωρία της «προστιθέμενης αξίας» η μεταβολή στην κατάσταση των μαθητών αποτελεί μια σαφή σχετικά ένδειξη ότι ο Α είναι καλύτερος από τον Β.
Είναι τελείως απαράδεκτο σήμερα να δημοσιοποιούνται τα ονόματα όσων χρωστούν στο δημόσιο και να μην δημοσιοποιούνται τα ονόματα εκείνων που συστηματικά καταστρέφουν τον πιο πολύτιμο πόρο μιας κοινωνίας: Το ανθρώπινο κεφάλαιο. Διότι συνεχώς πληθαίνουν οι έρευνες που δείχνουν ότι η ποιότητα του εκπαιδευτικού (δάσκαλου ή καθηγητή) αποτελεί το α και το ω του συστήματος της Παιδείας μιας χώρας. Έχει υπολογισθεί ότι αν στις ΗΠΑ απολυθεί το, χαμηλότερο από πλευράς διδακτικών ικανοτήτων, 10% των εκπαιδευτικών, το επίπεδο της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας από το μέσο της παγκόσμιας κατάταξης όπου βρίσκεται σήμερα θα φτάσει τις πρώτες θέσεις.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ Ερίκ Χάνουσεκ έχει υπολογίσει σε μελέτες του ότι οι μαθητές που έχουν «κακό» καθηγητή θα μάθουν κατά μέσο όρο το 50% της ετήσιας διδακτέας ύλης. Αντίθετα, οι μαθητές σε μια τάξη ενός πολύ καλού καθηγητή θα μάθουν το 150% σε ένα έτος. Η ποιότητα του εκπαιδευτικού έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία από τη γενικότερη ποιότητα του σχολείου. Το παιδί θα μάθει περισσότερα σε ένα «κακό» σχολείο με καλούς καθηγητές παρά σε ένα εξαιρετικό σχολείο με «κακούς» καθηγητές.
Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράςΜείωση μεγέθους γραμματοσειράς
Photo: eatacarvelcake
1 εικόνα
του Τάκη Μίχα
Ετικέτες: εκπαίδευση, παιδεία
Σχόλια
Την περασμένη εβδομάδα το Εφετείο της Νέας Υόρκης εξέδωσε μία ιστορική απόφαση: επέτρεψε να δημοσιοποιούνται εφ εξής οι αξιολογήσεις των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η δημοσιοποίηση έκρινε το δικαστήριο θα κάνει τους κακούς δασκάλους και καθηγητές να ντρέπονται και να προσπαθήσουν να βελτιωθούν.
Δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ότι το μέτρο αυτό θα πρέπει να υιοθετηθεί το ταχύτερο στην Ελλάδα –όπως άλλωστε δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ότι κανένα από τα χρεοκοπημένα σήμερα πολιτικά κόμματα δεν θα τολμήσει να το εισηγηθεί. Κι όμως αν λάβουμε υπόψη μας τις άθλιες επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στα διεθνή τεστ -είναι στον πάτο της ΕΕ στο Μαθηματικά και Φυσικές Επιστήμες- επείγει άμεσα η εφαρμογή του μέτρου.
Το πιο χρήσιμο εργαλείο αξιολόγησης είναι η λεγόμενη ανάλυση «προστιθέμενης αξίας». Η ανάλυση βασίζεται στη σύγκριση της βαθμολογίας ένας μαθητή στην αρχή και στο τέλος του έτους. Ας υποθέσουμε ότι οι μαθητές του εκπαιδευτικού Α και του εκπαιδευτικού Β της τρίτης δημοτικού ξεκινούν τη χρόνια βρισκόμενοι στο 70% όσον αφορά την ικανότητα ανάγνωσης και τη γνώση των μαθηματικών. Όταν επανεξετάζονται τον Ιούνιο οι μαθητές του Α παραμένουν στο ίδιο επίπεδο, ενώ οι μαθητές του Β έχουν πέσει στο 40%. Σύμφωνα με τη θεωρία της «προστιθέμενης αξίας» η μεταβολή στην κατάσταση των μαθητών αποτελεί μια σαφή σχετικά ένδειξη ότι ο Α είναι καλύτερος από τον Β.
Είναι τελείως απαράδεκτο σήμερα να δημοσιοποιούνται τα ονόματα όσων χρωστούν στο δημόσιο και να μην δημοσιοποιούνται τα ονόματα εκείνων που συστηματικά καταστρέφουν τον πιο πολύτιμο πόρο μιας κοινωνίας: Το ανθρώπινο κεφάλαιο. Διότι συνεχώς πληθαίνουν οι έρευνες που δείχνουν ότι η ποιότητα του εκπαιδευτικού (δάσκαλου ή καθηγητή) αποτελεί το α και το ω του συστήματος της Παιδείας μιας χώρας. Έχει υπολογισθεί ότι αν στις ΗΠΑ απολυθεί το, χαμηλότερο από πλευράς διδακτικών ικανοτήτων, 10% των εκπαιδευτικών, το επίπεδο της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας από το μέσο της παγκόσμιας κατάταξης όπου βρίσκεται σήμερα θα φτάσει τις πρώτες θέσεις.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ Ερίκ Χάνουσεκ έχει υπολογίσει σε μελέτες του ότι οι μαθητές που έχουν «κακό» καθηγητή θα μάθουν κατά μέσο όρο το 50% της ετήσιας διδακτέας ύλης. Αντίθετα, οι μαθητές σε μια τάξη ενός πολύ καλού καθηγητή θα μάθουν το 150% σε ένα έτος. Η ποιότητα του εκπαιδευτικού έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία από τη γενικότερη ποιότητα του σχολείου. Το παιδί θα μάθει περισσότερα σε ένα «κακό» σχολείο με καλούς καθηγητές παρά σε ένα εξαιρετικό σχολείο με «κακούς» καθηγητές.
Απέκρυψαν σκάνδαλα από τη Δικαιοσύνη
Πρώτη καταχώρηση: Παρασκευή, 24 Φεβρουαρίου 2012, 23:57
Ρεπορτάζ: Πέτρος Κουσουλός - Παναγιώτης Βλαχουτσάκος
Σε πινγκ-πονγκ ευθυνών επιδίδονταν οι ελεγκτικές υπηρεσίες της Θεσσαλονίκης, προκειμένου να εξηγήσουν -και να καλύψουν ενίοτε- τις σκανδαλώδεις επιστροφές Φ.Π.Α. σε επιχειρήσεις-«φαντάσματα».
Αντικρουόμενα συμπεράσματα σε Ε.Δ.Ε. και πορισματικές εκθέσεις συγκάλυπταν τα «σκάνδαλα» και αποκάλυπταν την αυθαιρεσία που επικρατεί στις οικονομικές υπηρεσίες της χώρας.
Ενδεικτικό παράδειγμα της κατάστασης που επικρατούσε αποτελεί ο έλεγχος στην εταιρεία TΗΕO-TEXTIL, συμφερόντων του επιχειρηματία Παναγιώτη Ταγταλίδη, ο οποίος πλέον διαβιοί στις φυλακές Διαβατών.
Θυμίζουμε ότι, σύμφωνα με τις αναφορές του νούμερο ένα οφειλέτη Νίκου Κασιμάτη, η εταιρεία του κ. Ταγταλίδη εισέπραττε παράνομα Φ.Π.Α., με τους υπαλλήλους της Δ.Ο.Υ. να λαμβάνουν -ως είθισται- το 30%.
Η zougla.gr έχει ήδη αποκαλύψει τις ημέρες και τα έργα της Δ.Ο.Υ. Μουδανιών, η οποία κατόρθωσε το διάστημα 1998-2000 να «χαρίσει» στην εταιρεία «Theo Textil Mον ΕΠΕ» το ποσό των 523.081.771 δραχμών σαν επιστροφή Φ.Π.Α. για εξαγωγές οι οποίες ήταν -όμως- εικονικές. Άλλωστε, για αυτή την περίπτωση οι εισαγγελικές αρχές της Θεσσαλονίκης άσκησαν κακουργηματικές διώξεις για το αδίκημα της απιστίας εναντίον πέντε εφοριακών.
Μετακύληση ευθυνών
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, πάντως, το παρασκήνιο της προσπάθειας συγκάλυψης των όποιων ευθυνών των κρατικών λειτουργών στο σκάνδαλο του παράνομου Φ.Π.Α., καθώς, πριν από την παρέμβαση των εισαγγελικών αρχών, τα αρμόδια πειθαρχικά όργανα του Υπουργείου Οικονομικών είχαν «διαγνώσει» ότι τα χρήματα εκταμιεύθηκαν από… μόνα τους από τα δημόσια ταμεία.
Η «πρεμιέρα» έγινε με τον τελωνειακό έλεγχο που διενεργήθηκε από τον οικονομικό επιθεωρητή κ. Κωνσταντίνο Κοντό, ο οποίος, σε συνεργασία με την επιθεωρήτρια κυρία Καλλιόπη Μαυρογεώργη, προέβη στην ανάλυση των δραστηριοτήτων της επιχείρησης.
Από το τελωνειακό μέρος της έρευνας διαπιστώθηκε το προφανές. Ότι δηλαδή η εταιρεία του κ. Ταγταλίδη εμπλέκεται στο κύκλωμα παράνομων επιστροφών Φ.Π.Α.. Ωστόσο, δεν καταλογίστηκε καμία ευθύνη σε τελωνειακούς υπαλλήλους οι οποίοι βεβαίωναν τις εικονικές εξαγωγές προϊόντων.
Αντίθετα, στις προτάσεις της έκθεσης αναφέρεται ότι για την αφαίμαξη των δημόσιων ταμείων φταίνε οι νόμοι και συγκεκριμένα το ισχύον νομικό καθεστώς, το οποίο, όπως λένε, μπορεί εύκολα να καταστρατηγηθεί.
«Από τη διερεύνηση της επίδικης υπόθεσης της εν λόγω εταιρείας THEO TEXTIL, με τα υπάρχοντα αποδεικτικά στοιχεία, δεν διαφαίνεται περίπτωση πειθαρχικής ευθύνης τελωνειακών υπαλλήλων των εμπλεκομένων Τελωνείων και συνεπώς πειθαρχικής διώξεώς τους… Πέραν των ανωτέρω, θα πρέπει να δοθούν σχετικές οδηγίες προς τα Τελωνεία, όπως κατά την επανεισαγωγή, σύμφωνα με το καθεστώς παθητικής τελειοποίησης, διενεργείται επιλεκτικά πραγματικός καθολικός έλεγχος των εμπορευμάτων, προκειμένου να αποτρέψει κακόβουλους, ευρηματικούς και με κακή φορολογική συνείδηση συναλλασσομένους με το Τελωνείο στη διάπραξη έκνομων ενεργειών» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Στη συνέχεια, τη σκυτάλη πήρε η οικονομική επιθεωρήτρια κυρία Καλλιόπη Μαυρογεώργη, η οποία έκανε έρευνα, προκειμένου να διαπιστώσει τυχόν ευθύνες των εφοριακών της Δ.Ο.Υ., στην οποία υπαγόταν η επιχείρηση THEO TEXTIL.
Φυσικά, η κυρία Μαυρογεώργη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι υπάλληλοι της Δ.Ο.Υ. Μουδανιών προέβησαν στις προβλεπόμενες από τους νόμους και τις σχετικές διατάξεις ενέργειες, για να διενεργήσουν επιστροφές Φ.Π.Α. στην THEO-TEXTIL.
Επιρρίπτει, βέβαια, ευθύνες στους υπαλλήλους του Σ.Δ.Ο.Ε., καθώς, όπως λέει, ενώ είχαν ειδοποιηθεί για την πιθανή ύπαρξη κυκλώματος παράνομης επιστροφής, δεν προέβησαν στον προβλεπόμενο έλεγχο ούτε ειδοποίησαν τις αρμόδιες Δ.Ο.Υ. των προμηθευτών. Σε ό, τι αφορά στους τελωνειακούς υπαλλήλους, επικαλείται τα συμπεράσματα του κ. Κοντού περί μη ύπαρξης πειθαρχικών ευθυνών.
Η «αυλαία» στο θέατρο «συγκάλυψης» των ευθυνών έπεσε με τη διενέργεια προκαταρκτικής έρευνας από τον οικονομικό επιθεωρητή κ. Αλέξανδρο Μουμτζή, ο οποίος με τη σειρά του δεν διαπίστωσε ευθύνες ούτε για τους υπαλλήλους του Σ.Δ.Ο.Ε..
Στα συμπεράσματα της έκθεσης αναφέρεται ότι «από όλα τα στοιχεία των φακέλων των εμπλεκομένων επιχειρήσεων που εξετάσαμε, δεν προκύπτει ότι η Π.Δ. Σ.Δ.Ο.Ε. Κεντρικής Μακεδονίας καθυστέρησε να προβεί στους ενδεδειγμένους ελέγχους των εμπλεκομένων επιχειρήσεων που της ζητήθηκε».
Αντίθετα, μάλιστα, σημειώνει ότι οι υπάλληλοι της Υπηρεσίας κατάφεραν σε σύντομο χρονικό διάστημα να φέρουν στην επιφάνεια ένα κύκλωμα 100 επιχειρήσεων που υπεξαιρούσε επιστροφές Φ.Π.Α.!
Ρεπορτάζ: Πέτρος Κουσουλός - Παναγιώτης Βλαχουτσάκος
Σε πινγκ-πονγκ ευθυνών επιδίδονταν οι ελεγκτικές υπηρεσίες της Θεσσαλονίκης, προκειμένου να εξηγήσουν -και να καλύψουν ενίοτε- τις σκανδαλώδεις επιστροφές Φ.Π.Α. σε επιχειρήσεις-«φαντάσματα».
Αντικρουόμενα συμπεράσματα σε Ε.Δ.Ε. και πορισματικές εκθέσεις συγκάλυπταν τα «σκάνδαλα» και αποκάλυπταν την αυθαιρεσία που επικρατεί στις οικονομικές υπηρεσίες της χώρας.
Ενδεικτικό παράδειγμα της κατάστασης που επικρατούσε αποτελεί ο έλεγχος στην εταιρεία TΗΕO-TEXTIL, συμφερόντων του επιχειρηματία Παναγιώτη Ταγταλίδη, ο οποίος πλέον διαβιοί στις φυλακές Διαβατών.
Θυμίζουμε ότι, σύμφωνα με τις αναφορές του νούμερο ένα οφειλέτη Νίκου Κασιμάτη, η εταιρεία του κ. Ταγταλίδη εισέπραττε παράνομα Φ.Π.Α., με τους υπαλλήλους της Δ.Ο.Υ. να λαμβάνουν -ως είθισται- το 30%.
Η zougla.gr έχει ήδη αποκαλύψει τις ημέρες και τα έργα της Δ.Ο.Υ. Μουδανιών, η οποία κατόρθωσε το διάστημα 1998-2000 να «χαρίσει» στην εταιρεία «Theo Textil Mον ΕΠΕ» το ποσό των 523.081.771 δραχμών σαν επιστροφή Φ.Π.Α. για εξαγωγές οι οποίες ήταν -όμως- εικονικές. Άλλωστε, για αυτή την περίπτωση οι εισαγγελικές αρχές της Θεσσαλονίκης άσκησαν κακουργηματικές διώξεις για το αδίκημα της απιστίας εναντίον πέντε εφοριακών.
Μετακύληση ευθυνών
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, πάντως, το παρασκήνιο της προσπάθειας συγκάλυψης των όποιων ευθυνών των κρατικών λειτουργών στο σκάνδαλο του παράνομου Φ.Π.Α., καθώς, πριν από την παρέμβαση των εισαγγελικών αρχών, τα αρμόδια πειθαρχικά όργανα του Υπουργείου Οικονομικών είχαν «διαγνώσει» ότι τα χρήματα εκταμιεύθηκαν από… μόνα τους από τα δημόσια ταμεία.
Η «πρεμιέρα» έγινε με τον τελωνειακό έλεγχο που διενεργήθηκε από τον οικονομικό επιθεωρητή κ. Κωνσταντίνο Κοντό, ο οποίος, σε συνεργασία με την επιθεωρήτρια κυρία Καλλιόπη Μαυρογεώργη, προέβη στην ανάλυση των δραστηριοτήτων της επιχείρησης.
Από το τελωνειακό μέρος της έρευνας διαπιστώθηκε το προφανές. Ότι δηλαδή η εταιρεία του κ. Ταγταλίδη εμπλέκεται στο κύκλωμα παράνομων επιστροφών Φ.Π.Α.. Ωστόσο, δεν καταλογίστηκε καμία ευθύνη σε τελωνειακούς υπαλλήλους οι οποίοι βεβαίωναν τις εικονικές εξαγωγές προϊόντων.
Αντίθετα, στις προτάσεις της έκθεσης αναφέρεται ότι για την αφαίμαξη των δημόσιων ταμείων φταίνε οι νόμοι και συγκεκριμένα το ισχύον νομικό καθεστώς, το οποίο, όπως λένε, μπορεί εύκολα να καταστρατηγηθεί.
«Από τη διερεύνηση της επίδικης υπόθεσης της εν λόγω εταιρείας THEO TEXTIL, με τα υπάρχοντα αποδεικτικά στοιχεία, δεν διαφαίνεται περίπτωση πειθαρχικής ευθύνης τελωνειακών υπαλλήλων των εμπλεκομένων Τελωνείων και συνεπώς πειθαρχικής διώξεώς τους… Πέραν των ανωτέρω, θα πρέπει να δοθούν σχετικές οδηγίες προς τα Τελωνεία, όπως κατά την επανεισαγωγή, σύμφωνα με το καθεστώς παθητικής τελειοποίησης, διενεργείται επιλεκτικά πραγματικός καθολικός έλεγχος των εμπορευμάτων, προκειμένου να αποτρέψει κακόβουλους, ευρηματικούς και με κακή φορολογική συνείδηση συναλλασσομένους με το Τελωνείο στη διάπραξη έκνομων ενεργειών» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Στη συνέχεια, τη σκυτάλη πήρε η οικονομική επιθεωρήτρια κυρία Καλλιόπη Μαυρογεώργη, η οποία έκανε έρευνα, προκειμένου να διαπιστώσει τυχόν ευθύνες των εφοριακών της Δ.Ο.Υ., στην οποία υπαγόταν η επιχείρηση THEO TEXTIL.
Φυσικά, η κυρία Μαυρογεώργη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι υπάλληλοι της Δ.Ο.Υ. Μουδανιών προέβησαν στις προβλεπόμενες από τους νόμους και τις σχετικές διατάξεις ενέργειες, για να διενεργήσουν επιστροφές Φ.Π.Α. στην THEO-TEXTIL.
Επιρρίπτει, βέβαια, ευθύνες στους υπαλλήλους του Σ.Δ.Ο.Ε., καθώς, όπως λέει, ενώ είχαν ειδοποιηθεί για την πιθανή ύπαρξη κυκλώματος παράνομης επιστροφής, δεν προέβησαν στον προβλεπόμενο έλεγχο ούτε ειδοποίησαν τις αρμόδιες Δ.Ο.Υ. των προμηθευτών. Σε ό, τι αφορά στους τελωνειακούς υπαλλήλους, επικαλείται τα συμπεράσματα του κ. Κοντού περί μη ύπαρξης πειθαρχικών ευθυνών.
Η «αυλαία» στο θέατρο «συγκάλυψης» των ευθυνών έπεσε με τη διενέργεια προκαταρκτικής έρευνας από τον οικονομικό επιθεωρητή κ. Αλέξανδρο Μουμτζή, ο οποίος με τη σειρά του δεν διαπίστωσε ευθύνες ούτε για τους υπαλλήλους του Σ.Δ.Ο.Ε..
Στα συμπεράσματα της έκθεσης αναφέρεται ότι «από όλα τα στοιχεία των φακέλων των εμπλεκομένων επιχειρήσεων που εξετάσαμε, δεν προκύπτει ότι η Π.Δ. Σ.Δ.Ο.Ε. Κεντρικής Μακεδονίας καθυστέρησε να προβεί στους ενδεδειγμένους ελέγχους των εμπλεκομένων επιχειρήσεων που της ζητήθηκε».
Αντίθετα, μάλιστα, σημειώνει ότι οι υπάλληλοι της Υπηρεσίας κατάφεραν σε σύντομο χρονικό διάστημα να φέρουν στην επιφάνεια ένα κύκλωμα 100 επιχειρήσεων που υπεξαιρούσε επιστροφές Φ.Π.Α.!
ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΟΝ ΑΘΩΝΑ
Στοιχεία από τα αρχεία
τού Αγίου Όρους
Έγραψε στις 27.02.2012 ο/η: Talbot Alice-Mary
2437 προβολές
Επιστροφή
Οι γυναίκες βρίσκονταν σε πολύ χαμηλή θέση μέσα στη βυζαντινή κοινωνία. Ήταν αμόρφωτες και θρησκόληπτες. Άφαντες -με ελάχιστες εξαιρέσεις- από την επίσημη Ιστορία τού Βυζαντίου και τις πηγές, αναφέρονταν μόνο στους βίους αγίων -γραμμένους από άνδρες-, σε κάποιες επιστολές και σε μερικούς ύμνους. Κι όμως, οι παραγκωνισμένες γυναίκες τής βυζαντινής εποχής είχαν παρουσία στα αρχεία τού Άθωνα, στον οποίο βέβαια δεν μπορούσαν να πατήσουν. Διαθήκες, προικοσύμφωνα και δωρεές ρίχνουν φως στις γυναίκες εκείνης τής εποχής.
«Μοιάζει ειρωνικό το γεγονός, ότι μπορεί κάποιος να αντλήσει τόσες πολλές πληροφορίες για τη ζωή τής γυναίκας στο Βυζάντιο από τα αρχεία τού Αγίου Όρους, δεδομένου, ότι η πρόσβαση σε αυτό ήταν πάντοτε απαγορευμένη για τις εκπροσώπους τού γυναικείου φύλου. Τα αρχεία αποκαλύπτουν, ότι γυναίκες είχαν επαφή με τα μοναστήρια τής Αθωνικής Πολιτείας κυρίως επειδή πούλησαν ή δώρισαν τις περιουσίες τους σε αυτά», εξηγεί η Alice Mary Talbot, διευθύντρια βυζαντινών σπουδών στο Ίδρυμα Dumbarton Oaks τού πανεπιστημίου τού Harvard.
Στην παραπάνω μικρογραφία από τη «Χρονογραφία» τού Σκυλίτζη εικονίζεται μια πολύ εύπορη γυναίκα στο Βυζάντιο (η Δανιηλίς), η οποία έχει ακάλυπτο μόνο το πρόσωπό της. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Οι δυο γάμοι βυζαντινού αυτοκράτορα με άνδρες.)
Οι μελετητές τού Βυζαντίου βρίσκονται σε μειονεκτική θέση όσον αφορά στη διαθεσιμότητα πρωτότυπων αρχειακών πηγών σε σχέση με τους συναδέλφους τους, που μελετούν το Δυτικό Μεσαίωνα. Η απώλεια κάθε είδους αρχείων από την Κωνσταντινούπολη, ανεξάρτητα από το εάν αυτά ήταν αυτοκρατορικά, πατριαρχικά, μοναστικά, φορολογικά ή εμπορικά αντισταθμίζεται σε ένα μικρό μόνο βαθμό από αντίγραφα τέτοιων εγγράφων, που έχουν διασωθεί σε βιβλιοθήκες τής Δύσης. Οι βυζαντινολόγοι είναι ωστόσο τυχεροί, καθώς μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αρχεία ορισμένων μονών τής περιφέρειας, όπως τής Πάτμου και τού όρους Μενοικίου, κυρίως όμως, των είκοσι μοναστηριών τού Αγίου Όρους. Μια διεθνής ομάδα μελετητών με έδρα
το Παρίσι βρίσκεται στο τελικό στάδιο τής δημοσίευσης -σε υποδειγματική μορφή- χιλίων διακοσίων σωζόμενων εγγράφων στη σειρά Archives de l’ Athos.
Με την έναρξη τού μοναχισμού στον Άθωνα, πιθανότατα τον 9ο αιώνα, απαγορεύτηκε η πρόσβαση στο Άγιο Όρος στις γυναίκες -ακόμα και στα θηλυκά ζώα- βάσει τής Αρχής τού Άβατου. Ακόμα και σήμερα οι γυναίκες μπορούν να πλησιάσουν μόνο με βάρκα, χωρίς να αποβιβαστούν από αυτήν.
Μόνο τρεις περιπτώσεις παραβίασης αυτού κανόνα είναι γνωστές από τη βυζαντινή περίοδο. Το 1100 από τις κόρες κάποιων βοσκών, το 1308 από δυο οικογένειες, που τις κυνηγούσαν οι καταλανοί και το 1347-1348 από την Ελένη τής Σερβίας.
Είναι λοιπόν αξιοπερίεργο, το ότι μπορούμε να αντλήσουμε τόσες πολλές πληροφορίες για τη ζωή τής γυναίκας στο Βυζάντιο από τα αρχεία τού Αγίου Όρους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός, ότι τα αρχεία αυτά περιλαμβάνουν πρωτίστως έγγραφα, που αφορούν σε μεταβιβάσεις ακινήτων, μιας και οι μονές τού Αγίου Όρους επεδίωκαν με ιδιαίτερη προθυμία να αυξήσουν την έγγεια ιδιοκτησία τους εκτός τής χερσονήσου τού Άθωνα, ενώ τηρούσαν πιστά αρχεία για οποιοδήποτε περιουσιακό στοιχείο είχαν στη διάθεσή τους.
Στο Βυζάντιο οι γυναίκες μπορούσαν να έχουν δική τους περιουσία και συχνά πωλούσαν ή δώριζαν αγροτεμάχια στα αθωνικά μοναστήρια για ποικίλους λόγους.
Η θρησκοληψία και η δεισιδαιμονία, που επικρατούσανε σ΄όλες τις εποχές τής βυζαντινοκρατίας, έκαναν τις γυναίκες «κύμβαλα αλαλάζοντα». Πίστευαν σ΄όλες τις καλογερικές μωρολογίες. Πλήρωναν τους καλόγερους ή άφηναν κι ολόκληρες περιουσίες σε μοναστήρια, προκειμένου να τις μνημονεύουν στις προσευχές τους, ώστε να έχουν περισσότερες πιθανότητες στη σωτηρία τής ψυχής τους.
Κλεισμένη μέσα στο σπίτι η γυναίκα, μάθαινε από τη μάνα της όλα τα σχετικά με τις γυναικείες ασχολίες, αλλά στο σχολείο δεν πήγαινε. Ακόμα και τα πλουσιοκόριτσα δεν μορφώνονταν. Η μητέρα τού Στουδίτη ήταν αγράμματη. Η μητέρα τού Ψελλού ήταν αυτοδίδακτη. Μα και η κόρη τού Ψελλού μόνο γραφή και ανάγνωση ήξερε. Αποστήθιζε τους ψαλμούς τού Δαβίδ και μερικά εκκλησιαστικά τροπάρια.
Τα κορίτσια δεν είχαν το δικαίωμα να βγουν έξω από το σπίτι, για να ψωνίσουν. Αυτό απαγορευόταν. Έπρεπε να μην τα δει ήλιος και μάτι αρσενικού. Βρέθηκε κι ένα επίγραμμα σε τάφο κοριτσιού, που έλεγε: «Παρθένον αιγλήεσσαν έχω κόνις ή πάντων ανδρών λάθεν όμματα». Με άλλα λόγια, τα κορίτσια ήταν κλειδομανταλωμένα. Το σπίτι τους ήταν γι΄αυτά φυλακή. Μόνο οι παντρεμένες είχαν δικαίωμα να κάνουν επισκέψεις, αλλά το εντευκτήριό τους ήταν οι εκκλησίες.
Το νομικό καθεστώς των γυναικών
Τα έγγραφα, που φυλάσσονται στα αρχεία τού Άθωνα παρέχουν αρκετές πληροφορίες για διάφορες πτυχές τής ζωής των γυναικών στο Βυζάντιο. Οι πληροφορίες αυτές αφορούν στο νομικό τους καθεστώς, στο δικαίωμά τους σε προίκα, στα κληρονομικά τους δικαιώματα, καθώς και στο δικαίωμα απόκτησης και διάθεσης τής περιουσίας τους.
Η θέση των γυναικών στο Βυζάντιο και η ελευθερία κινήσεων, που είχαν, ήταν σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένα από την κοινωνική τάξη, στην οποία ανήκαν, δεδομένου, ότι οι γυναίκες, που ζούσαν σε χωριά και οι γυναίκες από τα χαμηλότερα στρώματα τής αστικής κοινωνίας, θα έπρεπε να δουλεύουν εκτός σπιτιού -στα χωράφια ή σε μαγαζιά- και θα ήταν παράλληλα επιφορτισμένες με τον εφοδιασμό των νοικοκυριών τους σε καυσόξυλα και νερό. Οι γυναίκες τής μεσαίας και τής ανώτερης τάξης είχαν υπηρέτες, που διεκπεραίωναν τα καθήκοντα αυτά, αλλά ακόμα κι έτσι μπορούσαν να φύγουν από το σπίτι τους για συγκεκριμένες μόνο δρατηριότητες: να παρακολουθήσουν λειτουργίες στην εκκλησία, να ασχοληθούν με φιλανθρωπικές δραστηριότητες και να συμμετάσχουν σε σημαντικές γιορτές κοσμικού ή εκκλησιαστικού χαρακτήρα.
Μερικές γυναίκες αν και κατάγονταν από λαϊκά στρώματα ανέβηκαν ψηλά, όπως η -πόρνη από την παιδική της ηλικία- Θεοδώρα. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Σεξουαλική κακοποίηση παιδιών στο Βυζάντιο.) Αυτό δεν σημαίνει, πως οι γυναίκες έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη δημόσια ζωή. Αυτές, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη βυζαντινή ιστορία μετριούνται στα δάκτυλα. Αν έπαιξαν κάποιο ρόλο, την αιτία πρέπει να την ζητήσουμε στις τοτινές πολιτικές συνθήκες.
Τα αρχεία τού Άθωνα μαρτυρούν ακόμη, ότι οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα να εμφανίζονται αυτοπροσώπως ενώπιον τού δικαστηρίου, για να καταθέσουν προς υπεράσπιση τής υπόθεσής τους. Δεν μπορούσαν, ωστόσο, να παρίστανται σε εμπορικές συναλλαγες εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων.
Οι περισσότερες γυναίκες ήταν αναλφάβητες και υπέγραφαν τα έγγραφα
με ένα σταυρό. Είχαν το ελεύθερο να έρθουν σε επικοινωνία με ανώτερους υπαλλήλους των εκκκλησιαστικών και μοναστικών αρχών κατά τη διάρκεια αυτών των εμφανίσεών τους στο δικαστήριο.
Οι γυναίκες είχαν, επίσης, το δικαίωμα να κάνουν τη διαθήκη τους, αλλά και να αναλάβουν οι ίδιες την εκτέλεση διαθήκης άλλου.
---------------------------------Σαν να μην πέρασε μια μέρα
στη βυζαντινή Ρωμιοσύνη:
Πράξη αγοραπωλησίας
μονής Βατοπεδίου, 1327.
Τα δικαιώματα των γυναικών στην προίκα τους
'Οταν μία γυναίκα έφθανε σε ηλικία γάμου, οι γονείς της την παρουσίαζαν στην κοινωνία με την προίκα, που τής αναλογούσε, συνήθως σε ακίνητη περιουσία, αλλά και σε είδη οικιακής χρήσης. Την περιουσία αυτή διαχειριζόταν ο σύζυγός της, καθ΄ όλη τη διάρκεια τής ζωής της. Στην περίπτωση, που εκείνος απεβίωνε πρώτος, τότε η χήρα αναλάμβανε τον πλήρη έλεγχο τής περιουσίας της. Τότε, υπήρχε περίπτωση να εμφανιστούν στην κατοικία της εκτιμητές, προκειμένου να διασφαλίσουν, ότι η χήρα είχε ανακτήσει όλη την προίκα, που είχε από τους γονείς της. Στην περίπτωση, που κάποιος σύζυγος, υπό το βάρος οικονομικών δυσχερειών, αναγκάζονταν να πουλήσει μέρος τής προίκας τής συζύγου του, έπρεπε να έχει τη ρητή άδειά της.
Οι γυναίκες τού λαού δεν έμεναν στα σπίτια τους. Αυτές έπρεπε να εργαστούν, να ξενοδουλεύουν. Πολλές από αυτές ζούσαν τυραννισμένη ζωή. Όλη τη μέρα δούλευαν έξω από τα σπίτια τους και το βράδυ μπάλωναν, ύφαιναν, έραβαν, ζύμωναν και συγύριζαν το σπίτι στους. Αν μάλιστα είχαν άντρες τεμπέληδες, η ζωή τους ήταν μαρτύριο.
Οι γυναίκες στο Βυζάντιο είχαν σχεδόν την ίδια θέση, που είχαν στα χρόνια τής ρωμαιοκρατίας, αλλά και παλαιότερα. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Ο μισογυνισμός των αρχαίων ελλήνων).
Εξ αιτίας τής κοινής πεποίθησης, ότι οι γυναίκες είχαν κατώτερες πνευματικές ικανότητες, τα δικαστήρια φρόντιζαν να διασφαλίζουν, ότι οι γυναίκες αντιλαμβάνονταν πλήρως τα δικαιώματά τους, κυρίως σε περιπτώσεις εκποίησης τής προίκας τους και κατέβαλαν ιδιαίτερη προσπάθεια να τις ενημερώνουν για όσα όριζε ο νόμος.
Βατοπέδι Νο 80:
Πράξη πώλησης τής Θεοδώρας Κατακουζηνής.
Απόκτηση περιουσίας
Ορισμένες γυναίκες αριστοκρατικής καταγωγής κατόρθωναν να συγκεντρώσουν σημαντική περιουσία. Η Θεοδώρα Αγγελίνα Καντακουζηνή, απέκτησε εκατόν δέκα αγροτεμάχια στην περιοχή των Σερρών σε διάστημα πέντε μόλις μηνών (1337-1338).
Η Θεοδώρα Συναδηνή, η οποία ίδρυσε τη γυναικεία μονή «Βεβαία Ελπίς» και η κόρη της. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Αν είστε γυναίκα και θέλετε να είστε «καλή χριστιανή» διαβάστε ποια είναι η θέση σας στο χριστιανισμό).
Πράξεις πώλησης και δωρεάς
Οι γυναίκες συχνά προέβαιναν σε πωλήσεις γης επιδιώκοντας οικονομικό όφελος, είτε επειδή αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες και χρειάζονταν μετρητά, είτε επειδή οι εκτάσεις, που είχαν στην κατοχή τους, ήταν πολύ μακριά, για να μπορέσουν να τις διαχειριστούν, όπως θα άρμοζε είτε, τέλος, επειδή δεν διέθεταν τα κεφάλαια για τις αναγκαίες βελτιώσεις.
Οικονομικά κίνητρα μπορούν, επίσης, να διαγνωσθούν και στις περιπτώσεις δωρεάς γης σε μοναστήρια, αφού όταν μια γυναίκα δώριζε γη, επεδίωκε να λάβει μια πρόσοδο (αδελφάτον), που προέβλεπε την εφ' όρου ζωής παροχή τροφής, όπως σιτάρι, κρασί, αποξηραμένα όσπρια και τυρί. Συχνότερα όμως, τέτοιες δωρεές γίνονταν με απώτερο στόχο το πνευματικό όφελος τής δωρήτριας και τής οικογένειάς της, με αντάλλαγμα τις προσευχές των μοναχών για τη σωτηρία τής ψυχής της και τις ετήσιες επιμνημόσυνες
δεήσεις στην επέτειο τού θανάτου της.
Εκτός από το γάμο, ήταν διαδεδομένος στο Βυζάντιο κι ένας θεσμός συμβίωσης μεταξύ ανδρών και γυναικών, χωρίς να διώκεται. Συνοικούσαν καλόγεροι και κοσμικοί με γυναίκες και μάλιστα παρθένες, που δεν είχαν καμμία συγγένεια με αυτές. Οι γυναίκες αυτές λέγονταν συνείσακτες. Δεν θέλει ρώτημα, πως οι συνείσακτες πρόσφεραν και τα σεξουαλικά θέλγητρα στους προστάτες τους.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος εξέδωσε σχετικές οδηγίες «Προς τούς έχοντας παρθένους συνεισάκτους» (βλ. εικόνα). Ο θεσμός διατηρήθηκε πολλούς αιώνες. Από μια τέτοιου είδους σχέση μιας σλάβικης καταγωγής φτωχιάς μικρής κοπέλας και τού πλούσιου εβραίου κυρίου της γεννήθηκε ο Διονύσιος Σολωμός. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Άεργος, οκνηρός, μέθυσος, διεφθαρμένος. Βίος και πολιτεία τού Διονυσίου Σολωμού, εθνικού ποιητή τής Ρωμιοσύνης).
Ορισμένες από τις πράξεις δωρεάς αποφεύγουν στερεότυπες φράσεις και αποκαλύπτουν την από καρδιάς αφοσίωση των γυναικών αυτών στο Άγιο 'Ορος, ένα μέρος, που δεν θα είχαν ποτέ τη δυνατότητα να επισκεφθούν, αλλά προφανώς τους παρηγορούσε η σκέψη και μόνο, ότι θα αναφέρονταν διαρκώς από τους μοναχούς στις προσευχές τους.
Σε ορισμένες περιπτώσεις η οικογένεια τής δωρήτριας αντιτίθονταν στη δωρεά με το επιχείρημα, ότι στερούνταν την κληρονομιά, που δικαιωματικά τής ανήκε, αλλά συνήθως οι συγγενείς ένιωθαν, ότι η επιμνημόσυνη δέηση σε ένα αθωνικό μοναστήρι ήταν επαρκής αποζημίωση, για την όποια οικονομική απώλεια μπορεί να είχαν.
Η μαρτυρία των διαθηκών
Η διαθήκη τού Θεόδωρου Σαραντηνού παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τη συνεργασία, που είχε με τη συζυγό του Ευδοκία στην ανέγερση εκκλησίας και μονής στη Βέροια. Μιας και ο Θεόδωρος κλήθηκε στην πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λόγους, η Ευδοκία ανέλαβε την ευθύνη να επιβλέπει η ίδια την κατασκευή τού ναού. Από το ίδιο κείμενο μαθαίνουμε, επίσης, τις φιλανθρωπικές δραστηριότητες τής Ευδοκίας και την πρακτική της να δωρίζει υποδήματα και τροφή σε φτωχούς κάθε Μεγάλη Πέμπτη και Μεγάλη Παρασκευή.
Στη Μονή Ιβήρων διατηρείται ένα έγγραφο ανεκτίμητης άξιας για τη μελέτη τής ιστορίας της γυναίκας: η διαθήκη τής Καλής Πακουριανής (1098). Η Καλή ήταν η χήρα τού Συμπαθίου Πακουριανού, ενός ευεργέτη τής Μονής Ιβήρων, ο οποίος είχε πεθάνει αρκετά χρόνια νωρίτερα και είχε θέσει ως όρο να ενταφιαστεί στο μοναστήρι. Η Καλή κληροδότησε στη μονή μια σημαντική έκταση στη Μακεδόνια, θέλοντας έτσι να καλύψει τα έξοδα των επιμνημόσυνων δεήσεων για την ίδια και το σύζυγό της, καθώς και τις δαπάνες ενός γεύματος, που ονομάζονταν πνευματικό συμπόσιο. Δώρισε, επίσης, στο μοναστήρι δυο εικόνες, έναν ασημένιο σταυρό και δυο λυχνάρια.
Η διαθήκη τής Καλής Παπακουριανής - μετέπειτα μοναχής Μαρίας, με την οποία άφησε σημαντική περιουσία στη μονή Ιβήρων για τη σωτηρία τής ψυχής της (1098), όπως έκαναν πολλές γυναίκες και άνδρες στο Βυζάντιο, αλλά και σήμερα. Το κράτος τους μπορεί να το χρεωκόπησαν οι ρωμιοί, την Εκκλησία και τα μοναστήρια όμως, ποτέ!
Μετά το θάνατο τού συζύγου της, η Καλή έδωσε τους μοναστικούς όρκους και σαν καλόγρια πήρε το όνομα Μαρία. Δεν μπήκε ωστόσο σε μοναστήρι, αλλά φαίνεται, ότι συνέχισε να μένει στο σπίτι της μαζί με μια μικρή ομάδα καλογριών (συμπεριλαμβανομένων δύο συγγενών της και δυο από τις απελεύθερες δούλες της) σε ένα είδος κατ΄οίκον μοναστηριού.
Η τελευταία διαθήκη, που θα εξετάσουμε είναι αυτή τής μοναχής Νυμφοδώρας, χήρας τού καλόγερου Μαρκέλλου, ο οποίος είχε πάρει τους όρκους του στη μονή Ξηροποτάμου και από ανάγκη είχε αφήσει τη σύζυγό του σε κάποια πόλη κοντά στα σύνορα με το Άγιο Όρος. Από τη θλίψη της εκείνη αποφάσισε να ενισχύσει τους δεσμούς της με τη μονή Ξηροποταμου δωρίζοντας περιουσία, που θα της εξασφάλιζε ένα επίδομα διατροφής εφ΄όρου ζωής, τις προσευχές των μοναχών και ένα ποτήρι κρασί προς τιμή της στην τράπεζα τής μονής.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Η Alice Mary Talbot είναι διευθύντρια βυζαντινών σπουδών στο Ίδρυμα Dumbarton Oaks τού πανεπιστημίου τού Harvard. Το παραπάνω κείμενο αποτελεί περίληψη διάλεξής της, που έδωσε στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη στις 14 Φεβρουαρίου 2012.
Ο τίτλος, οι εικόνες και οι υπότιτλοι είναι τής κ. Talbot, εκτός από τις εικόνες Νο 2,3,5,8,10, τους υπότιτλους των εικόνων 1-5,8,9 και τον πρόλογο, που έγιναν με μέριμνα τής «Ελεύθερης Έρευνας».
τού Αγίου Όρους
Έγραψε στις 27.02.2012 ο/η: Talbot Alice-Mary
2437 προβολές
Επιστροφή
Οι γυναίκες βρίσκονταν σε πολύ χαμηλή θέση μέσα στη βυζαντινή κοινωνία. Ήταν αμόρφωτες και θρησκόληπτες. Άφαντες -με ελάχιστες εξαιρέσεις- από την επίσημη Ιστορία τού Βυζαντίου και τις πηγές, αναφέρονταν μόνο στους βίους αγίων -γραμμένους από άνδρες-, σε κάποιες επιστολές και σε μερικούς ύμνους. Κι όμως, οι παραγκωνισμένες γυναίκες τής βυζαντινής εποχής είχαν παρουσία στα αρχεία τού Άθωνα, στον οποίο βέβαια δεν μπορούσαν να πατήσουν. Διαθήκες, προικοσύμφωνα και δωρεές ρίχνουν φως στις γυναίκες εκείνης τής εποχής.
«Μοιάζει ειρωνικό το γεγονός, ότι μπορεί κάποιος να αντλήσει τόσες πολλές πληροφορίες για τη ζωή τής γυναίκας στο Βυζάντιο από τα αρχεία τού Αγίου Όρους, δεδομένου, ότι η πρόσβαση σε αυτό ήταν πάντοτε απαγορευμένη για τις εκπροσώπους τού γυναικείου φύλου. Τα αρχεία αποκαλύπτουν, ότι γυναίκες είχαν επαφή με τα μοναστήρια τής Αθωνικής Πολιτείας κυρίως επειδή πούλησαν ή δώρισαν τις περιουσίες τους σε αυτά», εξηγεί η Alice Mary Talbot, διευθύντρια βυζαντινών σπουδών στο Ίδρυμα Dumbarton Oaks τού πανεπιστημίου τού Harvard.
Στην παραπάνω μικρογραφία από τη «Χρονογραφία» τού Σκυλίτζη εικονίζεται μια πολύ εύπορη γυναίκα στο Βυζάντιο (η Δανιηλίς), η οποία έχει ακάλυπτο μόνο το πρόσωπό της. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Οι δυο γάμοι βυζαντινού αυτοκράτορα με άνδρες.)
Οι μελετητές τού Βυζαντίου βρίσκονται σε μειονεκτική θέση όσον αφορά στη διαθεσιμότητα πρωτότυπων αρχειακών πηγών σε σχέση με τους συναδέλφους τους, που μελετούν το Δυτικό Μεσαίωνα. Η απώλεια κάθε είδους αρχείων από την Κωνσταντινούπολη, ανεξάρτητα από το εάν αυτά ήταν αυτοκρατορικά, πατριαρχικά, μοναστικά, φορολογικά ή εμπορικά αντισταθμίζεται σε ένα μικρό μόνο βαθμό από αντίγραφα τέτοιων εγγράφων, που έχουν διασωθεί σε βιβλιοθήκες τής Δύσης. Οι βυζαντινολόγοι είναι ωστόσο τυχεροί, καθώς μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αρχεία ορισμένων μονών τής περιφέρειας, όπως τής Πάτμου και τού όρους Μενοικίου, κυρίως όμως, των είκοσι μοναστηριών τού Αγίου Όρους. Μια διεθνής ομάδα μελετητών με έδρα
το Παρίσι βρίσκεται στο τελικό στάδιο τής δημοσίευσης -σε υποδειγματική μορφή- χιλίων διακοσίων σωζόμενων εγγράφων στη σειρά Archives de l’ Athos.
Με την έναρξη τού μοναχισμού στον Άθωνα, πιθανότατα τον 9ο αιώνα, απαγορεύτηκε η πρόσβαση στο Άγιο Όρος στις γυναίκες -ακόμα και στα θηλυκά ζώα- βάσει τής Αρχής τού Άβατου. Ακόμα και σήμερα οι γυναίκες μπορούν να πλησιάσουν μόνο με βάρκα, χωρίς να αποβιβαστούν από αυτήν.
Μόνο τρεις περιπτώσεις παραβίασης αυτού κανόνα είναι γνωστές από τη βυζαντινή περίοδο. Το 1100 από τις κόρες κάποιων βοσκών, το 1308 από δυο οικογένειες, που τις κυνηγούσαν οι καταλανοί και το 1347-1348 από την Ελένη τής Σερβίας.
Είναι λοιπόν αξιοπερίεργο, το ότι μπορούμε να αντλήσουμε τόσες πολλές πληροφορίες για τη ζωή τής γυναίκας στο Βυζάντιο από τα αρχεία τού Αγίου Όρους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός, ότι τα αρχεία αυτά περιλαμβάνουν πρωτίστως έγγραφα, που αφορούν σε μεταβιβάσεις ακινήτων, μιας και οι μονές τού Αγίου Όρους επεδίωκαν με ιδιαίτερη προθυμία να αυξήσουν την έγγεια ιδιοκτησία τους εκτός τής χερσονήσου τού Άθωνα, ενώ τηρούσαν πιστά αρχεία για οποιοδήποτε περιουσιακό στοιχείο είχαν στη διάθεσή τους.
Στο Βυζάντιο οι γυναίκες μπορούσαν να έχουν δική τους περιουσία και συχνά πωλούσαν ή δώριζαν αγροτεμάχια στα αθωνικά μοναστήρια για ποικίλους λόγους.
Η θρησκοληψία και η δεισιδαιμονία, που επικρατούσανε σ΄όλες τις εποχές τής βυζαντινοκρατίας, έκαναν τις γυναίκες «κύμβαλα αλαλάζοντα». Πίστευαν σ΄όλες τις καλογερικές μωρολογίες. Πλήρωναν τους καλόγερους ή άφηναν κι ολόκληρες περιουσίες σε μοναστήρια, προκειμένου να τις μνημονεύουν στις προσευχές τους, ώστε να έχουν περισσότερες πιθανότητες στη σωτηρία τής ψυχής τους.
Κλεισμένη μέσα στο σπίτι η γυναίκα, μάθαινε από τη μάνα της όλα τα σχετικά με τις γυναικείες ασχολίες, αλλά στο σχολείο δεν πήγαινε. Ακόμα και τα πλουσιοκόριτσα δεν μορφώνονταν. Η μητέρα τού Στουδίτη ήταν αγράμματη. Η μητέρα τού Ψελλού ήταν αυτοδίδακτη. Μα και η κόρη τού Ψελλού μόνο γραφή και ανάγνωση ήξερε. Αποστήθιζε τους ψαλμούς τού Δαβίδ και μερικά εκκλησιαστικά τροπάρια.
Τα κορίτσια δεν είχαν το δικαίωμα να βγουν έξω από το σπίτι, για να ψωνίσουν. Αυτό απαγορευόταν. Έπρεπε να μην τα δει ήλιος και μάτι αρσενικού. Βρέθηκε κι ένα επίγραμμα σε τάφο κοριτσιού, που έλεγε: «Παρθένον αιγλήεσσαν έχω κόνις ή πάντων ανδρών λάθεν όμματα». Με άλλα λόγια, τα κορίτσια ήταν κλειδομανταλωμένα. Το σπίτι τους ήταν γι΄αυτά φυλακή. Μόνο οι παντρεμένες είχαν δικαίωμα να κάνουν επισκέψεις, αλλά το εντευκτήριό τους ήταν οι εκκλησίες.
Το νομικό καθεστώς των γυναικών
Τα έγγραφα, που φυλάσσονται στα αρχεία τού Άθωνα παρέχουν αρκετές πληροφορίες για διάφορες πτυχές τής ζωής των γυναικών στο Βυζάντιο. Οι πληροφορίες αυτές αφορούν στο νομικό τους καθεστώς, στο δικαίωμά τους σε προίκα, στα κληρονομικά τους δικαιώματα, καθώς και στο δικαίωμα απόκτησης και διάθεσης τής περιουσίας τους.
Η θέση των γυναικών στο Βυζάντιο και η ελευθερία κινήσεων, που είχαν, ήταν σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένα από την κοινωνική τάξη, στην οποία ανήκαν, δεδομένου, ότι οι γυναίκες, που ζούσαν σε χωριά και οι γυναίκες από τα χαμηλότερα στρώματα τής αστικής κοινωνίας, θα έπρεπε να δουλεύουν εκτός σπιτιού -στα χωράφια ή σε μαγαζιά- και θα ήταν παράλληλα επιφορτισμένες με τον εφοδιασμό των νοικοκυριών τους σε καυσόξυλα και νερό. Οι γυναίκες τής μεσαίας και τής ανώτερης τάξης είχαν υπηρέτες, που διεκπεραίωναν τα καθήκοντα αυτά, αλλά ακόμα κι έτσι μπορούσαν να φύγουν από το σπίτι τους για συγκεκριμένες μόνο δρατηριότητες: να παρακολουθήσουν λειτουργίες στην εκκλησία, να ασχοληθούν με φιλανθρωπικές δραστηριότητες και να συμμετάσχουν σε σημαντικές γιορτές κοσμικού ή εκκλησιαστικού χαρακτήρα.
Μερικές γυναίκες αν και κατάγονταν από λαϊκά στρώματα ανέβηκαν ψηλά, όπως η -πόρνη από την παιδική της ηλικία- Θεοδώρα. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Σεξουαλική κακοποίηση παιδιών στο Βυζάντιο.) Αυτό δεν σημαίνει, πως οι γυναίκες έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη δημόσια ζωή. Αυτές, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη βυζαντινή ιστορία μετριούνται στα δάκτυλα. Αν έπαιξαν κάποιο ρόλο, την αιτία πρέπει να την ζητήσουμε στις τοτινές πολιτικές συνθήκες.
Τα αρχεία τού Άθωνα μαρτυρούν ακόμη, ότι οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα να εμφανίζονται αυτοπροσώπως ενώπιον τού δικαστηρίου, για να καταθέσουν προς υπεράσπιση τής υπόθεσής τους. Δεν μπορούσαν, ωστόσο, να παρίστανται σε εμπορικές συναλλαγες εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων.
Οι περισσότερες γυναίκες ήταν αναλφάβητες και υπέγραφαν τα έγγραφα
με ένα σταυρό. Είχαν το ελεύθερο να έρθουν σε επικοινωνία με ανώτερους υπαλλήλους των εκκκλησιαστικών και μοναστικών αρχών κατά τη διάρκεια αυτών των εμφανίσεών τους στο δικαστήριο.
Οι γυναίκες είχαν, επίσης, το δικαίωμα να κάνουν τη διαθήκη τους, αλλά και να αναλάβουν οι ίδιες την εκτέλεση διαθήκης άλλου.
---------------------------------Σαν να μην πέρασε μια μέρα
στη βυζαντινή Ρωμιοσύνη:
Πράξη αγοραπωλησίας
μονής Βατοπεδίου, 1327.
Τα δικαιώματα των γυναικών στην προίκα τους
'Οταν μία γυναίκα έφθανε σε ηλικία γάμου, οι γονείς της την παρουσίαζαν στην κοινωνία με την προίκα, που τής αναλογούσε, συνήθως σε ακίνητη περιουσία, αλλά και σε είδη οικιακής χρήσης. Την περιουσία αυτή διαχειριζόταν ο σύζυγός της, καθ΄ όλη τη διάρκεια τής ζωής της. Στην περίπτωση, που εκείνος απεβίωνε πρώτος, τότε η χήρα αναλάμβανε τον πλήρη έλεγχο τής περιουσίας της. Τότε, υπήρχε περίπτωση να εμφανιστούν στην κατοικία της εκτιμητές, προκειμένου να διασφαλίσουν, ότι η χήρα είχε ανακτήσει όλη την προίκα, που είχε από τους γονείς της. Στην περίπτωση, που κάποιος σύζυγος, υπό το βάρος οικονομικών δυσχερειών, αναγκάζονταν να πουλήσει μέρος τής προίκας τής συζύγου του, έπρεπε να έχει τη ρητή άδειά της.
Οι γυναίκες τού λαού δεν έμεναν στα σπίτια τους. Αυτές έπρεπε να εργαστούν, να ξενοδουλεύουν. Πολλές από αυτές ζούσαν τυραννισμένη ζωή. Όλη τη μέρα δούλευαν έξω από τα σπίτια τους και το βράδυ μπάλωναν, ύφαιναν, έραβαν, ζύμωναν και συγύριζαν το σπίτι στους. Αν μάλιστα είχαν άντρες τεμπέληδες, η ζωή τους ήταν μαρτύριο.
Οι γυναίκες στο Βυζάντιο είχαν σχεδόν την ίδια θέση, που είχαν στα χρόνια τής ρωμαιοκρατίας, αλλά και παλαιότερα. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Ο μισογυνισμός των αρχαίων ελλήνων).
Εξ αιτίας τής κοινής πεποίθησης, ότι οι γυναίκες είχαν κατώτερες πνευματικές ικανότητες, τα δικαστήρια φρόντιζαν να διασφαλίζουν, ότι οι γυναίκες αντιλαμβάνονταν πλήρως τα δικαιώματά τους, κυρίως σε περιπτώσεις εκποίησης τής προίκας τους και κατέβαλαν ιδιαίτερη προσπάθεια να τις ενημερώνουν για όσα όριζε ο νόμος.
Βατοπέδι Νο 80:
Πράξη πώλησης τής Θεοδώρας Κατακουζηνής.
Απόκτηση περιουσίας
Ορισμένες γυναίκες αριστοκρατικής καταγωγής κατόρθωναν να συγκεντρώσουν σημαντική περιουσία. Η Θεοδώρα Αγγελίνα Καντακουζηνή, απέκτησε εκατόν δέκα αγροτεμάχια στην περιοχή των Σερρών σε διάστημα πέντε μόλις μηνών (1337-1338).
Η Θεοδώρα Συναδηνή, η οποία ίδρυσε τη γυναικεία μονή «Βεβαία Ελπίς» και η κόρη της. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Αν είστε γυναίκα και θέλετε να είστε «καλή χριστιανή» διαβάστε ποια είναι η θέση σας στο χριστιανισμό).
Πράξεις πώλησης και δωρεάς
Οι γυναίκες συχνά προέβαιναν σε πωλήσεις γης επιδιώκοντας οικονομικό όφελος, είτε επειδή αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες και χρειάζονταν μετρητά, είτε επειδή οι εκτάσεις, που είχαν στην κατοχή τους, ήταν πολύ μακριά, για να μπορέσουν να τις διαχειριστούν, όπως θα άρμοζε είτε, τέλος, επειδή δεν διέθεταν τα κεφάλαια για τις αναγκαίες βελτιώσεις.
Οικονομικά κίνητρα μπορούν, επίσης, να διαγνωσθούν και στις περιπτώσεις δωρεάς γης σε μοναστήρια, αφού όταν μια γυναίκα δώριζε γη, επεδίωκε να λάβει μια πρόσοδο (αδελφάτον), που προέβλεπε την εφ' όρου ζωής παροχή τροφής, όπως σιτάρι, κρασί, αποξηραμένα όσπρια και τυρί. Συχνότερα όμως, τέτοιες δωρεές γίνονταν με απώτερο στόχο το πνευματικό όφελος τής δωρήτριας και τής οικογένειάς της, με αντάλλαγμα τις προσευχές των μοναχών για τη σωτηρία τής ψυχής της και τις ετήσιες επιμνημόσυνες
δεήσεις στην επέτειο τού θανάτου της.
Εκτός από το γάμο, ήταν διαδεδομένος στο Βυζάντιο κι ένας θεσμός συμβίωσης μεταξύ ανδρών και γυναικών, χωρίς να διώκεται. Συνοικούσαν καλόγεροι και κοσμικοί με γυναίκες και μάλιστα παρθένες, που δεν είχαν καμμία συγγένεια με αυτές. Οι γυναίκες αυτές λέγονταν συνείσακτες. Δεν θέλει ρώτημα, πως οι συνείσακτες πρόσφεραν και τα σεξουαλικά θέλγητρα στους προστάτες τους.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος εξέδωσε σχετικές οδηγίες «Προς τούς έχοντας παρθένους συνεισάκτους» (βλ. εικόνα). Ο θεσμός διατηρήθηκε πολλούς αιώνες. Από μια τέτοιου είδους σχέση μιας σλάβικης καταγωγής φτωχιάς μικρής κοπέλας και τού πλούσιου εβραίου κυρίου της γεννήθηκε ο Διονύσιος Σολωμός. (Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Άεργος, οκνηρός, μέθυσος, διεφθαρμένος. Βίος και πολιτεία τού Διονυσίου Σολωμού, εθνικού ποιητή τής Ρωμιοσύνης).
Ορισμένες από τις πράξεις δωρεάς αποφεύγουν στερεότυπες φράσεις και αποκαλύπτουν την από καρδιάς αφοσίωση των γυναικών αυτών στο Άγιο 'Ορος, ένα μέρος, που δεν θα είχαν ποτέ τη δυνατότητα να επισκεφθούν, αλλά προφανώς τους παρηγορούσε η σκέψη και μόνο, ότι θα αναφέρονταν διαρκώς από τους μοναχούς στις προσευχές τους.
Σε ορισμένες περιπτώσεις η οικογένεια τής δωρήτριας αντιτίθονταν στη δωρεά με το επιχείρημα, ότι στερούνταν την κληρονομιά, που δικαιωματικά τής ανήκε, αλλά συνήθως οι συγγενείς ένιωθαν, ότι η επιμνημόσυνη δέηση σε ένα αθωνικό μοναστήρι ήταν επαρκής αποζημίωση, για την όποια οικονομική απώλεια μπορεί να είχαν.
Η μαρτυρία των διαθηκών
Η διαθήκη τού Θεόδωρου Σαραντηνού παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τη συνεργασία, που είχε με τη συζυγό του Ευδοκία στην ανέγερση εκκλησίας και μονής στη Βέροια. Μιας και ο Θεόδωρος κλήθηκε στην πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λόγους, η Ευδοκία ανέλαβε την ευθύνη να επιβλέπει η ίδια την κατασκευή τού ναού. Από το ίδιο κείμενο μαθαίνουμε, επίσης, τις φιλανθρωπικές δραστηριότητες τής Ευδοκίας και την πρακτική της να δωρίζει υποδήματα και τροφή σε φτωχούς κάθε Μεγάλη Πέμπτη και Μεγάλη Παρασκευή.
Στη Μονή Ιβήρων διατηρείται ένα έγγραφο ανεκτίμητης άξιας για τη μελέτη τής ιστορίας της γυναίκας: η διαθήκη τής Καλής Πακουριανής (1098). Η Καλή ήταν η χήρα τού Συμπαθίου Πακουριανού, ενός ευεργέτη τής Μονής Ιβήρων, ο οποίος είχε πεθάνει αρκετά χρόνια νωρίτερα και είχε θέσει ως όρο να ενταφιαστεί στο μοναστήρι. Η Καλή κληροδότησε στη μονή μια σημαντική έκταση στη Μακεδόνια, θέλοντας έτσι να καλύψει τα έξοδα των επιμνημόσυνων δεήσεων για την ίδια και το σύζυγό της, καθώς και τις δαπάνες ενός γεύματος, που ονομάζονταν πνευματικό συμπόσιο. Δώρισε, επίσης, στο μοναστήρι δυο εικόνες, έναν ασημένιο σταυρό και δυο λυχνάρια.
Η διαθήκη τής Καλής Παπακουριανής - μετέπειτα μοναχής Μαρίας, με την οποία άφησε σημαντική περιουσία στη μονή Ιβήρων για τη σωτηρία τής ψυχής της (1098), όπως έκαναν πολλές γυναίκες και άνδρες στο Βυζάντιο, αλλά και σήμερα. Το κράτος τους μπορεί να το χρεωκόπησαν οι ρωμιοί, την Εκκλησία και τα μοναστήρια όμως, ποτέ!
Μετά το θάνατο τού συζύγου της, η Καλή έδωσε τους μοναστικούς όρκους και σαν καλόγρια πήρε το όνομα Μαρία. Δεν μπήκε ωστόσο σε μοναστήρι, αλλά φαίνεται, ότι συνέχισε να μένει στο σπίτι της μαζί με μια μικρή ομάδα καλογριών (συμπεριλαμβανομένων δύο συγγενών της και δυο από τις απελεύθερες δούλες της) σε ένα είδος κατ΄οίκον μοναστηριού.
Η τελευταία διαθήκη, που θα εξετάσουμε είναι αυτή τής μοναχής Νυμφοδώρας, χήρας τού καλόγερου Μαρκέλλου, ο οποίος είχε πάρει τους όρκους του στη μονή Ξηροποτάμου και από ανάγκη είχε αφήσει τη σύζυγό του σε κάποια πόλη κοντά στα σύνορα με το Άγιο Όρος. Από τη θλίψη της εκείνη αποφάσισε να ενισχύσει τους δεσμούς της με τη μονή Ξηροποταμου δωρίζοντας περιουσία, που θα της εξασφάλιζε ένα επίδομα διατροφής εφ΄όρου ζωής, τις προσευχές των μοναχών και ένα ποτήρι κρασί προς τιμή της στην τράπεζα τής μονής.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Η Alice Mary Talbot είναι διευθύντρια βυζαντινών σπουδών στο Ίδρυμα Dumbarton Oaks τού πανεπιστημίου τού Harvard. Το παραπάνω κείμενο αποτελεί περίληψη διάλεξής της, που έδωσε στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη στις 14 Φεβρουαρίου 2012.
Ο τίτλος, οι εικόνες και οι υπότιτλοι είναι τής κ. Talbot, εκτός από τις εικόνες Νο 2,3,5,8,10, τους υπότιτλους των εικόνων 1-5,8,9 και τον πρόλογο, που έγιναν με μέριμνα τής «Ελεύθερης Έρευνας».
Εγγραφή σε:
Σχόλια (Atom)