ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΙΛΕΥΟΥΣΑΣ. Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΩΝ ΛΕΟΝΤΩΝ - ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Το σύμβολο της Θεσσαλονίκης ,ο Λεύκος Πύργος ,κατείχε τη θέση του ΝΑ πύργου στην οχύρωση της πόλης ,στη συμβολή του Ανατολικού και του Θαλάσσιου τείχους που κατεδαφίστηκε το 1867.Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς χτίστηκε.Κατά τη μία εκδοχή ανεγέρθηκε το 1423-1430 από Ενετούς τεχνίτες και κατά την άλλη το 1536, χρονολογία που θεωρείται από τους ερευνητές επικρατέστερη.

Ο εξαώροφος Πύργος των Λεόντων ,όπως ονομαζόταν στην Τουρκοκρατία ,έχει συνολικό ύψος 30μ. και περίμετρο 70μ. Κάθε όροφος αποτελεί και μια μεγάλη αίθουσα όπου σήμερα στεγάζεται έκθεση της ιστορίας της πόλης.

Γύρω από τον Πύργο υπήρχε χαμηλό προτείχισμα ,που κατεδαφίστηκε το 1911. Ανατολικότερα ,από τις αρχές του αιώνα λειτουργούσε το διάσημο καφενείο και το “Θέατρο του Λευκού Πύργου”,που κατεδαφίστηκαν το 1954 λόγω της επέκτασης του πάρκου.



Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο Λευκός Πύργος ήταν διαβόητη φυλακή και τόπος εκτελέσεων , όπου οφείλεται κι η ονομασία “Πύγος του Αίματος”. Ή φοβερή φυλακή καταργήθηκε και βάφτηκε με ασβέστη εξωτερικά μετά το 1878, στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού της πόλης από την οθωμανική διοίκηση και έκτοτε λέγεται “Λευκός πύργος”.

Δυτικά του Λευκού Πύργου είναι στημένη η προτομή του ναυάρχου Νικολάου Βότση (1877-1934), ήρωα των Βαλκανικών πολέμων. Στις 18 Οκτωβρίου του 1912 , μια εβδομάδα πριν από την απελευθέρωση της πόλης , ο Βότσης τορπίλησε το τουρκικό θωρικτό που ήταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης . Τη μαρμάρινη προτομή , που στήθηκε το 1934, φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γεώργιος Δημητριάδης ο Αθηναίος. Στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής , η προτομή του Βότση ήταν το τέρμα αντιστασιακών εκδηλώσεων , όπου η νεολαία κάτω από τα προτεταμένα όπλα των κατακτητών κατέθετε στεφάνια και έψαλλε τον εθνικό ύμνο .

Βόρεια του Λευκού Πύργου , στο πάρκο της οδού Τσιρογιάννη , κάτω από τον αιωνόβιο πλάτανο , υψώνεται το μνημείο του Ιωάννη Παπάφη (1792-1886) , ευεργέτη της Θεσσαλονικής . Φέρει την προτομή του Παπάφη και στη μαρμάρινη πλάκα ανάγλυφες παραστάσεις νέων που μαθαίνουν τέχνες, καθώς και αποσπάσμα από τη διαθήκη της μεγάλης δωρεάς του με την οποία χτίστηκε το Παπάφειο οικοτροφείο. Είναι έργο του γλύπτη Απάρτη και στήθηκε στη δεκαετία του ΄60 .



Η Χ.Α.Ν.Θ.

Το κτίριο της Χριστιανικής Αδελφότητας Νέων Θεσσαλονίκης (Χ.Α.Ν.Θ.) χτίστηκε από το ομόνυμο σωματείο το 1924 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μ . Δελλαδέτσιμα , ο οποίος με τα τοξοτά ανοίγματα , τον τρούλο και άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία συνδέει το κτίσμα με τις βυζαντινές μνήμες της πόλης . Η ΧΑΝΘ πέρα από την φιλανθρωπική , αθλητική και κοινωνική δράση της που συνεχίζει ως τις μέρες μας , έφερε το μπάσκετ στην Ελλάδα και αποτέλεσε φυτώριο για την ανάπτυξη του αθλήματος στη Θεσσαλονίκη . Το πρώτο ανοιχτό γήπεδο μπάσκετ της ΧΑΝΘ σώζεται στις αθλητικές εγκαταστάσεις της πίσω από το μέγαρο .



ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΤΟΥ ΓΑΛΕΡΙΟΥ

Το ανακτορικό συγκρότημα του Γαλερίου Μαξιμιανού χτίστηκε γύρω στο 305 μ.Χ. και περιλάμβανε το Ανάκτορο , το Οκτάγωνο , την Αψίδα του Γαλέριου , τον Ιππόδρομο και τη Ροτόντα .

Το Ανάκτορο ήταν ένα επιβλητικό κτιριακό συγκρότημα με δύο ορόφους που αναπτύσσονταν γύρω από μεγάλη ανοιχτή αυλή (αίθριο) με περιστύλιο. Μεγάλο τμήμα του ανακτόρου , που έχει ανασκαφεί στη δεκαετία του ‘ 60 , απλώνεται στην πλατεία Ναυαρίνου .



Η κύρια είσοδος του μεγαλοπρεπούς ανακτόρου ήταν στη νότια πλευρά που οδηγούσε στη λεγόμενη “Εκκλησιαστική σκάλα” , στο αρχαιότερο λιμάνι της Θεσσαλονίκης .

Το σύνθετο συγκρότημα, που χωριζόταν με μεγάλους διαδρόμους ,διέθετε διαμέρισμα για τον αυτοκράτορα , την ανακτορική φρουρά , τα δικαστήρια και άλλες διοικητικές λειτουργίες . Τα δωμάτια ήταν διακοσμημένα με τοιχογραφίες , ενώ σε ολόκληρη την έκταση του ανακτόρου βρέθηκαν αξιόλογα ψηφιδωτά δάπεδα με φυτικές και γεωμετρικές συνθέσεις . Στην ανατολική πλευρά του υπήρχε διώροφη στοά και σε πολλά σημεία βρέθηκαν κρήνες και αναβρυτήρια .

Τα ερείπια ενός αψιδωτού κτιρίου με απροσδιόριστη χρήση , που έχουν ανασκαφεί επί της Δημ. Γούναρη πάνω από την οδό Αλεξάνδρου Σβώλου , ανήκουν στο Γαλεριανό συγκρότημα που έφτανε ως τη σημερινή Εγνατία οδό . Το ανάκτορο καταστράφηκε από σεισμό πιθανόν τον 8ο αιώνα .

Το οκτάγωνο , νοτιοδυτικά του ανάκτορου είναι το καλύτερο σωζόμενο κτίριο του συγκροτήματος . Είναι μια εξωτερικά οκταγωνική αίθουσα που εσωτερικά σχηματίζει ημικυκλικές κόγχες , με πολυτελές δάπεδο διακοσμημένο με πολύχρωμα μαρμαροθετήματα.

Χρησίμευε πιθανότατα ως αίθουσα θρόνου του Γαλέριου και παρουσιάζει ομοιότητες με το μαυσωλείο του Ρωμαίου αυτοκράτορα Διοκλητιανού στο Σπαλάτο της Ιταλίας . Στην περιοχή του οκτάγωνου βράθηκε ένα μεγάλο μαρμάρινο τόξο το οποίο ανάμεσα στις ανάγλυφες διακοσμήσεις , στην πρόσοψή του φέρει προτομές του Γαλέριου και της Τύχης , της προσωποποίησης της Θεσσαλονίκης . Το εύρημα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό μουσείο Θεσσαλονίκης .

Ο Ιππόδρομος ήταν χλωρος ψυχαγωγίας των πολιτών της Θεσσαλονίκης και κάλυπτε τη σημερινή πλατεία Ιπποδρομίου σε έκταση 30.000 τ.μ.. Οικοδομικά υπολείμματά του σώθηκαν στα θεμέλια των γειτωνικών πολυκατοικιών της πλατείας . Η λειτουργία του Ιππόδρομου σταμάτησε οριστικά μετά τη σφαγή 7.000 Θεσσαλονικέων το 390 μ.Χ. που είχε διατάξει ο ίδιος αυτοκράτορας Θεοδόσιος . Μετά τη σφαγή ο χώρος εγκαταλήφθηκε , ερημώθηκε και έμεινε μόνο στην ιστορική μνήμη των Θεσσαλονικέων ως τοπωνύμιο “Ποδρόμι” μέχρι τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας .



Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΓΑΛΕΡΙΟΥ



Η αψίδα του Γαλέριου , γνωστότερη ως “Καμάρα” ή “Θριαμβικό τόξο του Γαλέριου” , στήθηκε μετά τη νίκη του Γαλέριου κατά των Περσών (296-297 μ.Χ.). Η αψίδα στη σημερινή της μορφή είναι αποσπασματική . Λείπει ο τέταρτος πεσσός του τόξου , που πατούσε στο οδόστρωμα της σημερινής Εγνατίας , και όλο το αντίστοιχο ανατολικό τόξο . Τα δύο αυτά τόξα ενώνονταν σχηματίζοντας τρούλο , ενώ από κάτω περνούσε πομπική οδός που πλαισιωνόταν με κιονοστοιχίες δεξιά και αριστερά και ένωνε τα ανάκτορα με τη Ροτόντα . Κάτω από την Αψίδα περνούσε και η Via Regia , όπως ονομαζόταν στα Ρωμαϊκά χρόνια η σημερινή Εγνατία οδός .



Η πεσσοί της Καμάρας διακοσμούνται με γλυπτές παραστάσεις από τους πολέμους του Γαλέριου , σκηνές θυσίας , τα πορτρέτα των ηγεμόνων της τετραρχίας κ.α. Τα τελευταία χρόνια τα γλυπτά έπαθαν μεγάλες καταστροφές με το φαινόμενο της ¨γυψοποίησης” από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων και την όξινη βροχή . Ειδικά συνεργεία επιχειρούν να προστατεύσουν τα μοναδικά γλυπτά που προβάλουν την κοσμοθεωρία και την ιδεολογία των Ρωμαίων ηγεμόνων . Κάτω από την Καμάρα περνούσε ως το 1953 η γραμμή του τραμ της Εγνατίας οδού .







Η ΡΟΤΟΝΤΑ

Η Ροτόντα , ένα τεράστιο κυκλικό κτίσμα , ανεγέρθηκε γύρω στο 300μ.Χ. από το συναυτοκράτορα Γαλέριο ως ναός του Καβείρου ή του Δία . Οι διαστάσεις του μεγαλοπρεπούς μνημείου είναι εντυπωσιακές . Ο ισχυρός τοίχος του έχει πάχος 6,30μ., η εσωτερική διάμετρός του είναι 24,50μ. και το ύψος του ως το θόλο 29,80μ.. Το κάτω τμήμα του εσωτερικού τοίχου διαμορφώνεται σε 8 ορθογώνιες κόγχες με καμάρες που διακοσμούνται με ψηφιδωτά . Το εσωτερικό του μνημείου εντυπωσιάζει με τη μεγαλειώδη αίσθηση που δίνει ο μεγάλος χώρος με τον τεράστιο τρούλο ο οποίος φαίνεται σα μετέωρος από το φως που χύνεται από τα πολλά παράθυρα .

Η Ροτόντα στα βυζαντινά χρόνια του αυτοκράτορα Θεοδόσιου (379-395μ.Χ.) μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό και το 1590 σε τζαμί . Το σημερινό όνομα “’γιος Γεώργιος” το πήρε από το γειτονικό ομώνυμο εκκλησάκι , ενώ “Ροτόντα” ονόμαζαν τους τελευταίους αιώνες το μνημείο οι ξένοι περιηγητές εξαιτίας του κυκλικού σχήματός του . Κατά το 1912-1920 αποδώθηκε στη λατρεία και από το 1920 ως τους σεισμούς του 1978 στέγασε συλλογές παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών γλυπτών . Από το 1995 λειτουργεί ως διαχρονικό μνημείο λατρευτικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων .



Κατά τη μετατροπή της Ροτόντας σε χριστιανικό ναό προστέθηκαν η κόγχη του Αγίου Βήματος ανατολικά και ο νάρθηκας νότια και διακοσμήθηκε με τα περίφημα ψηφιδωτά . Ο τεράστιος τρούλος καλύφθηκε από μεγάλη ψηφιδωτή σύνθεση , με θέα τα Θεία Επιφάνεια , δηλαδή το Χριστό μέσα σε δόξα που την κρατούν τέσσερις άγγελοι . Η παράσταση αυτή , μαζί με τη δεύτερη κατώτερη ζώνη όπου διακρίνονται πόδια και πτυχές ενδυμάτων προφανώς των δώδεκα Αποστόλων , είναι κατεστραμμένη από παλαιότερη πτώση του τρούλου . Η τρίτη και κατώτερη ζώνη σώζεται σε καλή κατάσταση και εικονίζει μάρτυρες και αγίους σε στάση δέησης μπροστά από φανταστικά σύνθετα αρχιτεκτονήματα . Είναι η περίφημη “ζωφόρος” των πρώτων μαρτύρων της χριστιανοσύνης που χαρακτηρίζεται για τη ζωντάνια των μορφών και τη μεγαλοπρεπή απόδοση . Ανάμεσα στους μάρτυρες διακρίνονται ξεχασμένα σήμερα ονόματα αγίων : Ρωμανός , Κύριλλος Λέων , Ονησίφορος , Ευκαρπίων , Βασιλίσκος , Πορφύριος , Φιλήμων , Πρίσκος και Θερινός .

Η κόγχη του ιερού διακοσμήθηκε τον 9ο αιώνα με την τοιχογραφία της Ανάληψης . Το έργο αποτελεί δείγμα της περιόδου μετά την Εικονομαχία στη Θεσσαλονίκη . Δε σώζεται όμως σε καλή κατάσταση , γιατί σφυροκοπήθηκε από τους Τούρκους το 16ο αιώνα όταν η Ροτόντα έγινε τζαμί .

Στην ανατολική πλευρά του μνημείου σώζεται ο τάφος του Χορτατζή Σουλεϊμάν εφέντη , ο οποίος μετέτρεψε την εκκλησία σε τζαμί το 1590 . Ο μιναρές χτίστηκε την ίδια εποχή και είναι ο μόνος που διασώθηκε από τη γενική κατεδάφιση των μιναρέδων της πόλης κατά τη δεκαετίς του ’20.



Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ



Απέναντι από το κτίριο της ΧΑΝΘ στο πολεοδομικό τετράγωνο ανάμεσα στις οδούς Αγγελάκη , Εγνατία , λεωφόρο Στρατού και 3ης Σεπτεμβρίου , εκτείνονται οι εγκαταστάσεις της ΔΕΘ , του επίσημου εκθεσιακού φορέα της χώρας , που αποτελούν τον πυρήνα της οικονομικής ζωής της πόλης . Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1926 από το Νικόλαο Γερμανό και στις σημερινές εγκαταστάσεις της λειτουργεί από το 1940 , την 15η διργάνωσή της . Οι πρώτες δεκατέσσερις διοργανώσεις της πραγματοποιήθηκαν στο “Πεδίο του ’ρεως” στο σημερινό ομώνυμο πάρκο , νότια του Μουσείου Βυζαντινού πολιτισμού . Λόγω της πολεμικής δεκαετίας η Έκθεση διέκοψε τη λειτουργία της και συνέχισε κανονικά από το 1951 (16η ΔΕΘ) . Σήμερα στη ΔΕΘ , εκτός από τη γενική παραδοσιακή έκθεση του Σεπτεμβρίου , λειτουργούν ολόκληρο το χρόνο δεκαέξι κλαδικές εκθέσεις όλων σχεδόν των προϊόντων και σύγχρονων υπηρεσιών (αγροτικά κέντρα , τουρισμός , ξενοδοχία , αλιεία , εξοπλισμός γραφείων , δομικά υλικά , ηλεκτρονικά μέσα κ.λπ.).

Τα παλαιότερα κτήρια της ΔΕΘ βρίσκονται στο βόρειο τομέα και είναι δύο περίπτερα της βιομηχανικής παραγωγής που χτίστηκαν το 1937-1939 , ενώ η σημερινή κτηριακή εικόνα με σύγχρονα περίπτερα ολοκληρώθηκε την περίοδο 1960-1975 .

Στο περίπτερο της ΔΕΗ , στη νότια πλευρά της ΔΕΘ , φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης .



Ο Πύργος του ΟΤΕ στη νότια είσοδο της ΔΕΘ αποτελεί το σύγχρονο “σήμα κατατεθέν” της πόλης . Ανεγέρθηκε το 1969 για τις επικοινωνιακές ανάγκες του ΟΤΕ από τον αρχιτέκτονα Α.Αναστασιάδη . Στον ανώτερο όροφο του πύργου λειτουργεί περιστρεφόμενο αναψυκτήριο όπυ ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει την πανοραμική άποψη της σύγχρονης πολεοδομικής εικόνας της Θεσσαλονίκης .







ΓΙΑΧΟΥΝΤΙ ΧΑΜΑΜ

Κοντά στην αγορά Μοδιάνο ,στη διαστάυρωση των οδών Βασ. Ηρακλείου και Κομνηνών ,βρίσκεται το Γιαχουντί χαμάμ ,διπλό με ξεχωριστούς χώρους για άνδρες και γυναίκες ,μουσουλμανικό λουτρό ,γνωστό με το όνομα “Λουλουδάδικα. Το λουτρό είναι γνωστό και ως “Παζάρ χαμάμ”(Λουτρό της Αγοράς) γιατί βρίσκεται στο εμπορικό κέντρο της πόλης .Χτίστηκε στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα και λειτούργησε ως τις αρχές του 20ού αιώνα στην εβραϊκή συνοικία της περιοχής απ’ όπου πήρε και το ονομά του .Επί δεκαετίες στο κτίριο του λουτρού στεγάστηκαν καταστήματα πώλησης λουλουδιών και ταβέρνες,με γνωστότερη και παλιότερη την ταβέρνα “Λουτρός” ,που στεγάζεται στη μεγάλη τρουλωτή αίθουσα του λουτρού.



ΜΠΕΗ ΧΑΜΑΜ (Λουτρά “Παράδεισος”)

Στην ανατολική κάτω γωνία της πλατείας Αρχαίας Αγοράς βρίσκεται το μεγαλύτερο τουρκικό λουτρό στην Ελλάδα, το Μπέη χαμάμ.Είναι το σημαντικότερο και μεγαλοπρεπέστερο διπλό λούτρο της Θεσ/νίκης ,με χωριστά διαμερίσματα για άνδρες και γυναίκες .Χτίστηκε με οικοδομικό υλικό από βυζαντινές εκκλησίες της πόλης το 1444 από τον σουλτάνο Μουράτ Β΄,για τον οποίο είχε διαμορφωθεί ειδικός χώρος διακοσμημένος με σταλακτίτες στην οροφή .

Το χαμάμ ήταν συνυφασμένο με τη μουσουλμανική θρησκεία και αποτελούσε κέντρο ψυχαγωγίας και κοινωνικής επαφής. Την προτίμησή τους προς τα παραδοσιακά λουτρά της πόλης έδειξαν και οι νεότεροι Θεσσαλονικείς στα μεταπολεμικά χρόνια και ζητούν την επαναλειτουργία των παλαιών χαμάμ .

Το Μπέη χαμάμ λειτουργούσε κανονικά ως το 1968 και τώρα περιήλθε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία που το προορίζει για μουσείο μουσουλμανικής τέχνης με αντικείμενα (γλυπτά ,επιγραφές, τοιχογραφίες κ.α)προερχόμενα από τη Θεσ/νίκη.Μπροστά στο λουτρό, σε επίπεδο κατώτερο του ύψους του σημερινού δρόμου ,σώζονται τμήματα μαρμάρινων πεσσών με φυτικό ανάγλυφο διάκοσμο από ρωμαϊκή “εξέδρα”της Εγνατίας οδού .Τα ερείπια αυτά δείχνουν το αρχικό επίπεδο του αρχαίου ιστορικού δρόμου.



Η ΣΤΟΑ ΤΩΝ ΕΙΔΩΛΩΝ

Τα Είδωλα ή Ιncantadas (“μαγεμένες” στη γλώσσα των Ισπανοεβραίων της Θεσσαλονίκης) γοήτεψαν επί αιώνες τους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης .Η Στοά των Ειδώλων κάλυπτε την κεντρική είσοδο της αγοράς , από την Εγνατία ,δίπλα στο Μπέη χαμάμ. Η διπλή στοά στο ισόγειο είχε κιονοστοιχία και πάνω πεσσούς που έφεραν στις δύο πλευρές ανάγλυφες παραστάσεις μυθικών προσώπων.Στην εσωτερική πλευρά έφερε ανάγλυφα με τη Μαινάδα,τον Διόνυσο, την Αριάδνη και τη Λήδα και στην όψη προς το δρόμο τη Νίκη, την Αύρα,τον Διόσκουρο και τον Γανυμήδη.



Η στοά σωζόταν ως τον 19ο αιώνα στην αυλή σπιτιού της εβραϊκής συνοικίας και οι περιηγητές που πέρασαν από τη Θεσσαλονίκη την αναφέρουν με εντυπωσιακές περιγραφές.Το 1864 ο Γάλλος παλαιογράφος Εμμάνουελ Μίλερ, με άδεια της οθωμανικής κυβέρνησης ξήλωσε το μνημείο και μετέφερε τις γλυπτές παραστάσεις στη Γαλλία.

Έκτοτε φυλάσσονται στο Λούβρο.









ΓΕΝΙ ΧΑΜΑΜ (“Αίγλη”)

Πίσω από τον ’γιο Δημήτριο βρίσκεται το Γενί χαμάμ,όπου σήμερα λειτουργεί η ιδιωτική πολιτιστική επιχείρησή “Αίγλη”.Χτίστηκε τον 16ο αιώνα ως διπλό λουτρό με ξεχωριστά διαμερίσματα για άνδρες και για γυναίκες. Σε αντίθεση με άλλα παρόμοια στη Θεσσαλονίκη, μετά την απελευθέρωση έπαψε να λειτουργεί ως λουτρό και χρησιμοποιήθηκε διαδοχικά ως αποθήκη, ως χειμερινός κινηματογράφος η “Αίγλη” και από τους σεισμούς του 1978 και αργότερα ως ταβέρνα με το όνομα “Σεβίλλη”. Η “Αίγλη”παρουσιάζει ποιοτικές εκδηλώσεις λόγου και μουσικής, ενώ το καλοκαίρι στο αίθριο της οι θαμώνες παρακολουθούν καλές κινηματογραφικές ταινίες.



ΑΛΑΤΖΑ ΙΜΑΡΕΤ

Βορειότερα, στις οδούς Αγίου Νικολάου και Κασσάνδρου, βρίσκεται το τζαμί του Αλατζά Ιμαρέτ που ήταν και ένα είδος πτωχοκομείου(ιμαρέτ). Ο μιναρές του ήταν διακοσμημένος με πολύχρωμες (αλατζά) πέτρες, απ’ όπου πήρε και το όνομά του.Χτίστηκε σύμφωνα με κτητορική επιγραφή το 1484 από τον Ισάκ πασά, που είχε διοριστεί την περίοδο αυτή έπαρχος (σαντζάκμπεης) της Θεσσαλονίκης.Το Αλατζά Ιμαρέτ διέθετε έναν κεντρικό χώρο προσευχής, ενώ τα πλάγια διαμερίσματα χρησιμοποιούνταν για τα συσσίτια των φτωχών ,τη διδασκαλία του Κορανίου και άλλες βοηθητικές χρήσεις του φτωχοκομείου. Σήμερα είναι χώρος εικαστικών εκθέσεων του Δήμου.



ΧΑΜΖΑ ΜΠΕΗ ΤΖΑΜΙ (“ΑΛΚΑΖΑΡ”)

Είναι το παλιότερο τζαμί της πόλης και βρίσκεται στη γωνία των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου . Χτίστηκε το 1467-1468 από τη Χαφσά Χατούμ , κόρη του αξιωματούχου Χαμζά Μπέη , στρατιωτικού διοικητή , από τον οποίο πήρε το όνομα . Μετά την απελευθέρωση στέγασε διάφορα καταστήματα και μεταπολεμικά τον κινηματογράφο “Αλκαζάρ”, με μικρές αλλοιώσεις του αρχικού κτίσματος . Μετά το σεισμό έπαθε σοβαρές ζημιές , αλλά καθυστερεί ακόμη η αποκατάστασή του. Στο αρχικό τετράγωνο κτίσμα με τον τρούλο προστέθηκαν τον 17ο αιώνα δύο πλάγιοι ορθογώνιοι χώροι και μια περιμετρική στοά που δημιουργούσε αυλή . Στο χώρο της αυλής , που στεγάστηκε , λειτούργησε ο κινηματογράφος “Αλκαζάρ”, ενώ στους υπόλοιπους χώρους στεγάζονται εμπορικά καταστήματα .



ΤΟΠ ΧΑΝΕ



Δυτικά των Λαδάδικων και ανατολικά του δικαστικού Μεγάρου σώζονται τα τείχη του φρουρίου του Βαρδαρίου , γνωστού ως Τοπ Χανέ , που ήταν το κεντρικό φρούριο της πόλης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας . Πρόκειται για έναν ελλειπτικό περίβολο , “κολλημένο” στα δυτικά τείχη , που χτίστηκε το 1546 , τη χρονιά που παρέμεινε στην πόλη για λίγους μήνες ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής .

Δυστυχώς πάνω στη δυτική πλευρά του φρουρίου χτίστηκε το σύγχρονο δικαστικό Μέγαρο , καταστρέφοντας την ενότητα του φρουρίου .



ΠΑΣΑ ΧΑΜΑΜ

Το Πασά Χαμάμ , γνωστό ως λουτρά “Φοίνιξ” (γωνία Παπαρρηγοπούλου και Καρατζά) , χτίστηκε στη δεκαετία 1520-1530 από το βεζύρη Τσεζερή πασά που είχε διοριστεί την ίδια περίοδο διοικητής της Θεσσαλονίκης από το σουλτάνο Σουλεϊμάν Α΄ (την ίδια εποχή μετατράπηκε σε τζαμί η γειτονική εκκλησία των Αγίων Αποστόλων) . Λειτουργούσε για άνδρες και γυναίκες , ως το 1981, όταν κρίθηκε επικίνδυνο λόγω των ζημιών του σεισμού του 1978 .



ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΛΟΥΤΡΟ



Ανατολικά της πλατείας του Κουλέ Καφέ , στη συμβολή των οδών Θεοτοκοπούλου και Χρυσοστόμου , σώζεται το μοναδικό δημόσιο λουτρό της βυζαντινής εποχής , γνωστό από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ως “Κουλέ Χαμάμ” . Χτίστηκε στα τέλη του 13ου αιώνα και λειτουργούσε συνεχώς επί επτά αιώνες (μέχρι το 1940) , ως συνοικιακό λουτρό , με αρκετές όμως οικοδομικές μετατροπές στο πέρασμα των χρόνων . Μολονότι το Κουλέ Χαμάμ , που ενδέχεται στα βυζαντινά χρόνια να ανήκει σε μοναστήρι , είναι μικρό σε σχέση με τα παλαιότερα και νεότερα λουτρά της πόλης , διαθέτει όμως όλους τους αναγκαίους για τη λειτουργία του χώρους.



Ο ΤΟΥΡΜΠΕΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΑ ΜΠΑΜΠΑ



Στην πλατεία Τερψιθέας σώζεται ο τουρμπές του Μουσά Μπαμπά . Το οκταγωνικό αυτό κτίριο ήταν τάφος (μαυσωλείο) κάποιου επιφανούς ανδρός τον 16ο αιώνα .







ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟ



Πάνω από τη μονή Βλατάδων υψώνεται το Βόρειο τείχος της πόλης στο οποίο “κολλάει” ο περίβολος της Ακρόπολης . Δύο μεγάλες πύλες , οι “πορτάρες”, οδηγούν στο εσωτερικό της Ακρόπολης , που χρησίμευε ως τελευταίο καταφύγιο των κατοίκων σε περιπτώσεις άλωσης της πόλης .



Δίπλα στην ανατολική πορτάρα που οδηγεί εκτός των τειχών είναι η πύλη της αυτοκράτειρας ’ννας Παλαιολογίνας . Διανοίχτηκε , όπως σημειώνεται στην επιγραφή , το 1355 κατά την παραμονή της αυτοκράτειρας στη Θεσσαλονίκη . Ανατολικότερα , στη γωνία του Βόρειου με το Ανατολικό τείχος , δεσπόζει ο πύργος του Τριγωνίου , όπως τον έλεγαν οι Βυζαντινοί , γνωστός και ως πύργος της Αλύσεως ή πύργος του Πυροβολίου , που χτίστηκε την ίδια εποχή με το Λευκό Πύργο . Από τον πύργο αυτόν έγινε η άλωση της πόλης από τους Τούρκους το 1430 .



Η Ακρόπολη επιστέφεται από το φρούριο Επταπύργιο , γνωστό ως “Γιεντί Κουλέ” , το οποίο από το τέλος του περασμένου αιώνα ως το 1989 στέγαζε τις δικαστικές φυλακές της πόλης . Οι σκληρές συνθήκες της φυλακής με τα υγρά και ανήλιαγα κάστρα έκαναν το Γιεντί Κουλέ διαβόητο κάτεργο , που πέρασε στη μυθολογία της φυλακής και στα ρεμπέτικα τραγούδια .



Το μνημειακό συγκρότημα του Επταπυργίου , που είναι έργο της εποχής των Παλαιολόγων , αποτελείται από τον οχυρωματικό περίβολο , με δέκα πύργους . Ο μεσαίος πύργος της εισόδου , σύμφωνα με την επιγραφή , κατασκευάστηκε το 1431 από τον Τσαούς Μπέη , πρώτου διοικητή της Θεσσαλονίκης μετά της άλωσή της .



ΓΕΝΙ ΤΖΑΜΙ



Ήταν το τζαμί των εξισλαμισθέντων Εβραίων της πόλης (ντονμέδων) και χτίστηκε το 1902 από τον αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι . Μετά την ανταλλαγή (1922) στέγασε για μικρό διάστημα πρόσφυγες και από το 1925 ως το 1963 χρησιμοποιήθηκε ως αρχαιολογικό μουσείο της πόλης . Σήμερα είναι εκθεσιακός χώρος του Δήμου Θεσσαλονίκης .

Στο προαύλιό του φυλάσσεται πλούσια συλλογή μαρμάρινων γλυπτών της Ρωμαϊκής εποχής και των πρωτοχριστιανικών χρόνων (σαρκοφάγοι,επιτύμβια ανάγλυφα , τιμητικές και ταφικές στήλες κ.λ.π.) από ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη.





ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Δίπλα στην Παναγούδα , πάνω στην Εγνατία , βρίσκεται το παλαιότερο σωζόμενο σχολείο της ελληνικής κοινότητας που χτίστηκε στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη . Το κτίριο ανεγέρθηκε σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλερ το 1890-1893 . Είναι δείγμα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής του περασμένου αιώνα και εκφράζει το εθνικό ιδεολογικό πρότυπο της ελληνικής κοινότητας .



Το σχολείο (γνωστό ως παλαιά Οικοκυρική Σχολή) και οι γύρω εκκλησίες αποτελούσαν το κέντρο της κοινωνικής και θρησκευτικής ζωής της ελληνικής κοινότητας που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έσφυζε στην περιοχή από την εκκλησία του Αγίου Αθανάσιου ως την Καμάρα και την πλατεία Ιπποδρομίου . Σήμερα στο κτίριο στεγάζεται το 25ο Γυμνάσιο- Λύκειο .





ΤΟ ΚΑΠΑΝΙ



Το Καπάνι (Αγορά Βλάλη) είναι η παλαιότερη λαϊκή αγορά της Θεσσαλονίκης . Βρίσκεται ανάμεσα στις οδούς Κομνηνών , Εγνατίας , Αριστοτέλους και Μενεξέ . Τα καταστήματα τροφίμων και λιανικού εμπορίου της αγοράς είναι το πολύ διώροφα και έχουν παραδοσιακά μοτίβα (παράθυρα , καμάρες κ.α.) στις προσόψεις τους . Στο κέντρο της αγοράς , που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ονομαζόταν Ουν Καπάν (αλευροπάζαρο) , οι Τούρκοι κρέμασαν κατά την Επανάσταση του 1821 τους πρόκριτους Χρίστο Μενεξέ , Χριστόδουλο Μπαλάνο , Αναστάσιο Κυδωνιάτη , το νεομάρτυρα Αργυρό από την Επανομή κ.α.

Την ίδια μορφή και διαμόρφωση έχει και η αγορά που βρίσκεται ανατολικά της οδού Αριστοτέλους , στους δρόμους γύρω από την πλατεία ’θωνος , με καταστήματα τροφίμων και εργαστήρια ξυλογλυπτικής .



ΟΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΡΑΜ ΣΤΟ ΝΤΕΠΟ

Τα σαθρά ιδιόρρυθμα κτίρια όποι στεγάζεται σήμερα στη Βασ. Όλγας 186 το μηχανοκίνητο τμήμα της Αστυνομίας Θεσσαλονίκης υπήρξαν το αμαξοστάσιο των τροχιοδρομιών , του τραμ της Θεσσαλονίκης . Χτίστηκαν στο τέλος του περασμένου αιώνα αό την εταιρία τροχιοδρομιών , σε σχέδια του Π. Αριγκόνι και χρησιμοποιήθηκαν αρχικά ως στάβλοι για τα άλογα των ιπποκίνητων τραμ , αμαξοστάσιο και γραφεία της εταιρίας . Από τις εγκαταστάσεις αυτές , που ονομάστηκαν από τους Γάλλους τεχνικούς “ντεπό” (αποθήκη) , πήρε το όνομά της η γύρω περιοχή .



Για επτά δεκαετίες (1893-1957) οι εγκαταστάσεις του Ντεπό αποτέλεσαν την αφετηρία της παραλιακής γραμμής του τραμ και συνδέθηκαν στη ζωή και τη μνήμη των Θεσσαλονικέων με το γραφικό μεταφορικό μέσο της πόλης .









ΤΟ ΠΑΠΑΦΕΙΟ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ

Προχωρώντας προς Βορράν , στη Νέα Εγνατία , στην οδό Παπάφη συναντούμε το μεγαλοπρεπές κτίριο του Παπάφειου Ορφανοτροφείου . Χτίστηκε την περίοδο 1894-1904 με δωρεά του Θεσσαλονικιού εμπόρου και τραπεζίτη Ιωάννη Παπάφη (1792-1886) , που εγκαταστάθηκε και πλούτισε στη Μάλτα . Έγινε σε σχέδια του Ξενοφώντα Παιονίδη (1863-1933) , του επίσημου αρχιτέκτονα της ελληνικής κοινότητας τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας . Το Παπάφειο Οικοτροφείο Αρρένων ονομάστηκε “Μελιτεύς” από το δωρητή για να θυμίζει τη Μελίτη (αρχαίο όναμα της Μάλτας) , όπου έζησε και διακρίθηκε . Εκτός από τη φιλοξενία το ίδρυμα παρείχε στα ορφανά και τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση (ξυλουργική , μουσική , ηλεκτρολογία κ.λπ.).

Σε εποχές πολέμου τα κτίριο χρησιμοποιήθηκε και για άλλους σκοπούς . Το 1912 μετατράπηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο , όπου μεταφέρθηκε ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ μετά τη δολοφονική απόπειρα σε βάρος του . Στην αίθουσα του πρώτου ορόφου , όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός του , λειτουργεί μικρό μουσείο μνήμης του βασιλιά . Στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο τα κτίριο στέγασε την έδρα του αγγλικού στρατηγείου Ανατολής (1917-1919) και στη διάρκεια της Κατοχής ένα γερμανικό νοσοκομείο . Το ορφανοτροφείο συνεχίζει να στεγάζει μικρό αριθμό οικοτρόφων , ενώ τελευταία έχουν γίνει αρκετές προτάσεις αλλαγής χρήσης του κτιρίου (Δημαρχείο , Σχολή Καλών Τεχνών κ.λπ.).

Από αρχιτεκτονική άποψη το Παπάφειο είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα του κλασικισμού , χαρακτηριστικό των κτιρίων της ελληνικής κοινότητας το 19ο αιώνα στη Θεσσαλονίκη . Πάνω από τη μνημειώδη είσοδό του έχει χαραχθεί η κτητορική επιγραφή σε αρχαία γλώσσα που σε νεοελληνική μεταφορά λέει : “Αυτόν τον οίκο της Θεσσαλονίκης έχτισε για χάρη των ορφανών ο λαμπρός Ιωάννης Παπάφης”. Το επίγραμμα έγραψε ο σημαντικός φιλόλογος της πόλης Πέτρος Παπαγεωργίου (1859-1914).



ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ



Δυτικότερα από το στρατόπεδο του Παύλου Μελά , στην οδό Καραολή - Δημητρίου , κοντά στο χείμαρο Δενδροπόταμο , αναπτύχθηκε μεταπολεμικά το εβραϊκό νεκροταφείο , μετά την καταστροφή του ιστορικού νεκροταφείου στο χώρο της Πανεπιστημιούπολης από τους ναζί το 1942-1943 . Στο νεκροταφείο δεσπόζει το μαρμάρινο μουσείο με την επτάφωτη λυχνία στη μνήμη των 46.000 Εβραίων κατοίκων της Θεσσαλονίκης που θανατώθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου από τους Γερμανούς ναζί στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου . Στον ίδιο χώρο έχουν μεταφερθεί ελάχιστες ταφόπλακες και ελάχιστα οστά ιστορικών εβραϊκών προσωπικοτήτων (ραβίνων κ.α.) από το παλιό εβραϊκό νεκροταφείο με τους 400.000 περίπου τάφουςπου εκτεινόταν σε έκταση 4.000 στρεμμάτων εκτός των Ανατολικών τειχών και είχε ιδρυθεί το 1492 . Το ιστορικό εβραϊκό νεκροταφείο καταστράφηκε από τους ναζί στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και τα ταφικά μνημεία λεηλατήθηκαν και διασκορπίστηκαν σε ολόκληρη την πόλη .