ΚΡΙΣΗ ΣΤΟΝ ΕΙΡΗΝΙΚΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΜΕΡΙΚΕΣ ΒΡΑΧΟΝΗΣΙΔΕΣ
Θέσεις... μάχης παίρνουν Ιαπωνία και Κίνα
Του Γιώργου Παυλόπουλου
«Προσβλέπω, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, στην προετοιμασία μιας νέας Διακήρυξης του Άμπε, η οποία θα αντικαταστήσει τη Διακήρυξη του Μουραϊγιάμα (?) Κι αυτό θα πρέπει να γίνει το συντομότερο δυνατό». Η δήλωση της Σανάε Τακάιτσι, επικεφαλής του πανίσχυρου συμβουλίου πολιτικού σχεδιασμού του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος της Ιαπωνίας, ενδεχομένως φαντάζει? ακαταλαβίστικη για τους περισσότερους.
Δεν είναι, όμως. Είναι βέβαιο ότι οι πάντες θα κατανοήσουν τη σημασία της όταν μάθουν δύο πράγματα: πρώτον, ότι ο Τομιΐτσι Μουραϊγιάμα, ως πρωθυπουργός της Ιαπωνίας το 1995 -50ή επέτειο από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου- είχε κάνει μια δήλωση με την οποία απολογείτο για τις καταστροφές και τον πόνο που είχε προκαλέσει η Ιαπωνία στους γείτονές της. Και δεύτερον, ότι η Τακάιτσι εκφράζει σήμερα την κυρίαρχη πτέρυγα του κυβερνώντος κόμματος, η οποία πιέζει έντονα τον πρωθυπουργό να αλλάξει τον απολογητικό τόνο στην πολιτική του Τόκιο, να απαλλαγεί από τις ενοχές του παρελθόντος και να διεκδικήσει πιο αποφασιστικά και επιθετικά τα στρατηγικά συμφέροντα της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ασίας.
Ανάμεσα σε όλα τα άλλα που εισηγούνται οι υπέρμαχοι αυτής της άποψης είναι και οι τακτικές, σε ετήσια βάση, επισκέψεις της ιαπωνικής πολιτικής ηγεσίας στον Βωμό Γιασουκούνι, ένα μνημείο για τους πεσόντες Ιάπωνες στη διάρκεια των πολέμων, όπου είναι θαμμένοι και εκείνοι που έχουν κατηγορηθεί για εγκλήματα πολέμου. Μια τέτοια κίνηση, όπως είναι αναμενόμενο, θα προκαλέσει την οργή των Κινέζων και των Νοτιοκορεατών, οι οποίοι έχουν υποφέρει στο παρελθόν τα πάνδεινα από τον ιαπωνικό ιμπεριαλισμό - ενώ θα τους δώσει και την κατάλληλη ευκαιρία για να οξύνουν και αυτοί τη στάση τους έναντι του Τόκιο.
Το ανησυχητικό είναι ότι ο Σίνζο Άμπε δείχνει να κινείται προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση. Η πρόσφατη απόφασή του να αυξήσει -για πρώτη φορά ύστερα από 11 χρόνια- τις στρατιωτικές δαπάνες της χώρας, η σκληρή του στάση απέναντι στο Πεκίνο όσον αφορά το θέμα του διαφιλονικούμενου νησιωτικού συμπλέγματος Σενκάκου/Ντιαογιού και η πρόσκληση για στρατηγική συμμαχία την οποία έχει απευθύνει σε άλλες γειτονικές χώρες της περιοχής που δεν καλοβλέπουν την άνοδο της Κίνας, αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Μάλιστα, την περασμένη Τετάρτη, ξεκίνησε μια περιοδεία στην περιοχή, η οποία περιλαμβάνει σταθμούς στις Φιλιππίνες, τη Σιγκαπούρη, το Μπρουνέι και την Αυστραλία - σε όλους, ένα από τα κυρίαρχα θέματα είναι η αντιμετώπιση της «κινεζικής απειλής».
«Γεράκι»
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στην προηγούμενη θητεία του στην ίδια θέση, ο Άμπε δεν είχε διεκδικήσει τον τίτλο του «γερακιού». Το αντίθετο: το 2006, λίγες μόλις μέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, είχε πραγματοποιήσει μια επίσκεψη-έκπληξη στην Κίνα, ενώ στη συνέχεια είχε εργαστεί μεθοδικά για τη βελτίωση των διμερών σχέσεων, οι οποίες είχαν επιδεινωθεί σημαντικά από τον προκάτοχό του. Φαίνεται, όμως, ότι τα πράγματα έχουν πλέον αλλάξει. Και η κυρίαρχη ελίτ της Ιαπωνίας -από την οποία προέρχεται και ο Άμπε- έχει συνειδητοποιήσει ότι οι Κινέζοι θα την κάνουν μια? χαψιά εάν δεν αντιδράσει δυναμικά. «Η αύξηση (των στρατιωτικών δαπανών) είναι συμβολική των προθέσεων της νέας ηγεσίας, να διασφαλίσει την περιφερειακή θέση της Ιαπωνίας, σε μια περίοδο εντάσεων με τον μεγάλο Κινέζο γείτονα, αλλά και, σε μικρότερο βαθμό, με τη Νότιο Κορέα», έγραφε την Τετάρτη σε εκτενή ανάλυσή της η γαλλική εφημερίδα le Monde. Παράλληλα δε σημείωνε ότι ο Άμπε και η κυβέρνησή του δείχνουν να κινούνται, πλέον, προς την κατεύθυνση της αναθεώρησης του ειρηνιστικού συντάγματος του 1947, το οποίο είχε συνταχθεί λίγο μετά την ήττα και τη συνθηκολόγηση στον πόλεμο και σε συνθήκες κατοχής.
Όπως είναι δε φυσικό, μια τέτοια κατεύθυνση θα προκαλέσει την κλιμάκωση της επιθετικότητας και από την πλευρά των Κινέζων, οι οποίοι δεν κρύβουν τις μεγάλες φιλοδοξίες τους - ενδεχομένως δε, στο πίσω μέρος του μυαλού τους, να θεωρούν ότι τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή για να πάρουν την εκδίκησή τους για τις ταπεινώσεις του παρελθόντος. Για την ώρα, αρκούνται στα εμπορικά αντίποινα, που αποδεικνύονται ιδιαιτέρως επώδυνα για τους Ιάπωνες, η υπερχρεωμένη οικονομία των οποίων παραπαίει επικίνδυνα. Δεν είναι σίγουρο, όμως, ότι θα αρκεστούν σε αυτά...
Ασκήσεις λεπτής ισορροπίας από τις ΗΠΑ
«Η σκληρή διπλωματία του Πεκίνου δεν προέρχεται από την εμπιστοσύνη που έχει στην ισχύ του - άλλωστε, οι Κινέζοι ηγέτες έχουν συνειδητοποιήσει, προ πολλού, ότι οι στρατιωτικές δυνατότητες της χώρας τους παραμένουν σημαντικά υποδεέστερες σε σχέση με εκείνες των ΗΠΑ- αλλά από μια βαθιά αίσθηση ανασφάλειας, οι ρίζες της οποίας εντοπίζονται στα χρόνια της οικονομικής κρίσης και των κοινωνικών αναταράξεων. Αντιμέτωποι λοιπόν με αυτές τις προκλήσεις και καθώς δεν μπορούν πλέον να ελπίζουν στην εύκολη στήριξη που προσέφερε η αλματώδης οικονομική ανάπτυξη της χώρας, οι ηγέτες της Κίνας επέλεξαν να εμπεδώσουν τη λαϊκή τους νομιμοποίηση υιοθετώντας μια ολοένα πιο εθνικιστική ρητορική, η οποία συνοδεύεται από συμβολικές επιδείξεις δύναμης».
Κάνοντας αυτή τη διαπίστωση, το γνωστό αμερικανικό περιοδικό Foreign Affairs καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το πολιτικό δόγμα της Ουάσιγκτον στον Ειρηνικό (που προβλέπει σημαντική ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ) είναι πέρα για πέρα λανθασμένο καθώς, όπως σημειώνει, «ενισχύει, χωρίς να χρειάζεται, τις ανασφάλειες του Πεκίνου και, κατά συνέπεια, θα ρίξει λάδι στη φωτιά της κινεζικής επιθετικότητας και θα υπονομεύσει την περιφερειακή σταθερότητα». Και καταλήγει, σε εκτενή ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο τεύχος Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου: «Η ορθή πολιτική έναντι της Κίνας έχει στόχο να καταπραϋνθούν και όχι να οξυνθούν οι ανησυχίες της και ταυτόχρονα να προστατευτούν τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή».
Δυσκολίες...
Βεβαίως, όπως εύκολα μπορεί κανείς να καταλάβει, πρόκειται για μια άσκηση εξαιρετικά λεπτών και επικίνδυνων ισορροπιών. Διότι στην περίπτωση που οι Κινέζοι αποφασίσουν να καταστήσουν αδιαμφισβήτητη την ανωτερότητά τους έναντι των Ιαπώνων, των μεγάλων ανταγωνιστών τους στην περιοχή, τότε ασφαλώς οι Αμερικανοί - ο Μεγάλος Αδελφός του Τόκιο - θα δυσκολευτούν εξαιρετικά να παραμείνουν αμέτοχοι και να διατηρήσουν και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο: να τηρήσουν τις οικονομικές συμφωνίες με την Κίνα και να μην πουλήσουν τους παραδοσιακούς συμμάχους τους...
Βεβαίως, όπως εύκολα μπορεί κανείς να καταλάβει, πρόκειται για μια άσκηση εξαιρετικά λεπτών και επικίνδυνων ισορροπιών. Διότι στην περίπτωση που οι Κινέζοι αποφασίσουν να καταστήσουν αδιαμφισβήτητη την ανωτερότητά τους έναντι των Ιαπώνων, των μεγάλων ανταγωνιστών τους στην περιοχή, τότε ασφαλώς οι Αμερικανοί - ο Μεγάλος Αδελφός του Τόκιο - θα δυσκολευτούν εξαιρετικά να παραμείνουν αμέτοχοι και να διατηρήσουν και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο: να τηρήσουν τις οικονομικές συμφωνίες με την Κίνα και να μην πουλήσουν τους παραδοσιακούς συμμάχους τους...
120 χρόνια συγκρούσεων
1894: Η Ιαπωνία κηρύσσει τον πόλεμο στην Κίνα, τον οποίο κερδίζει μέσα σε μόλις εννέα μήνες. Το 1895, η Κίνα εκχωρεί την κυριαρχία της Ταϊβάν στην Ιαπωνία.
1914: Η Ιαπωνία μπαίνει στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Βρετανίας και των συμμάχων της. Με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, το 1919, κερδίζει επιπλέον προνόμια στην περιοχή του Ειρηνικού.
1931: Μετά την έκρηξη του εθνικισμού, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, η Ιαπωνία εισβάλλει στη Μαντζουρία και εγκαθιδρύει ένα καθεστώς-μαριονέτα. Το 1932, ο Ιάπωνας πρωθυπουργός δολοφονείται από υπερεθνικιστές και ο στρατός αναλαμβάνει αυξημένο ρόλο.
1936: Υπογραφή αντικομμουνιστικού συμφώνου με τη χιτλερική Γερμανία και, ένα χρόνο αργότερα, με την Ιταλία του Μουσολίνι.
1937: Νέος πόλεμος Ιαπωνίας-Κίνας. Ως το τέλος του έτους, τα στρατεύματα της πρώτης έχουν καταλάβει τη Σαγκάη, το Πεκίνο και τη Νανγίνγκ, όπου διαπράττουν φρικιαστικά εγκλήματα - 300.000 τουλάχιστον Κινέζοι σφαγιάζονται.
Η Κουομιτάνγκ και οι κομμουνιστές του Μάο ενώνονται για να αντιμετωπίσουν τον ιαπωνικό ιμπεριαλισμό.
1939-1942: Τα ιαπωνικά στρατεύματα εισβάλλουν και καταλαμβάνουν πολλές χώρες και νησιά της περιοχής, στο πλαίσιο του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.
1945: Το Τόκιο συνθηκολογεί άνευ όρων στις ΗΠΑ, μετά τη ρίψη ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Στην Κίνα, διαρρηγνύεται το μέτωπο και αρχίζει ο εμφύλιος.
1949: Ο Μάο Τσετούνγκ θριαμβεύει, ο Τσιανγκ Κάι-Τσεκ αυτοεξορίζεται στην Ταϊβάν και ιδρύεται η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας.
1950: Η Κίνα παρεμβαίνει ενεργά στον Πόλεμο της Κορέας, στο πλευρό των Βορείων, ενώ προσαρτά το Θιβέτ.
1972: Ο Ιάπωνας πρωθυπουργός επισκέπτεται την Κίνα και αποκαθίστανται οι διπλωματικές σχέσεις. Ιστορική προσέγγιση και με τις ΗΠΑ, με την επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον.
2001: Βίαιες διαδηλώσεις στην Κίνα, εξαιτίας της επίσκεψης του Ιάπωνα πρωθυπουργού σε μνημείο για τους νεκρούς του πολέμου. Το 2005, επέρχεται νέα σοβαρή επιδείνωση στις διμερείς σχέσεις, με αφορμή ένα ιαπωνικό σχολικό εγχειρίδιο για το οποίο το Πεκίνο ισχυρίζεται ότι αποκρύπτει τα εγκλήματα της χώρας στο παρελθόν.
2007: Ο Γουέν Ζιαμπάο γίνεται ο πρώτος Κινέζος πρωθυπουργός που μιλά στο ιαπωνικό κοινοβούλιο.
2011: Η Κίνα ξεπερνά την Ιαπωνία και γίνεται η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως.
2012: Διπλωματική κρίση στις σχέσεις Ιαπωνίας-Κίνας, με σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις, εξαιτίας της διαμάχης για το σύμπλεγμα νήσων Σενκάκου/Ντιαογιού, στη Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας. Στις ιαπωνικές εκλογές εκλέγεται ο εθνικιστής Σίνζο Άμπε.