Θεσσαλονίκη, Σελανίκ, Σαλόνικα

Η Σελανίκ των Τούρκων, η βυζαντινή συμβασιλεύουσα, η δεύτερη Ιερουσαλήμ των Εβραίων, η συμπρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Η Θεσσαλονίκη των συλλογικών μύθων και των παντοδύναμων κλισέ: η φτωχομάνα, η κοσμοπολίτισσα...

η πρωτεύουσα των Βαλκανίων, η ερωτική πόλη, η πατρίδα του μυδοπίλαφου. Στην Εκθεση Βιβλίου θα γίνουν εκδηλώσεις και παρουσιάσεις μελετών και λευκωμάτων με αφορμή τα 100 χρόνια από την ένταξη της Θεσσαλονίκης στον εθνικό κορμό της Ελλάδας επί πρωθυπουργίας Ελευθέριου Βενιζέλου.
«Σαλονικάι, δηλαδή Σαλονικιός, που στα εβραϊκά πάει να πει άντρας ρωμαλέος και εύστροφος» σημείωνε στο ομώνυμο βιβλίο του (εκδόσεις Νεφέλη) ο Αλμπέρτος Ναρ. Και ο Τόλης Καζαντζής στο ποίημα «Πανόραμα» (περ. «Διαγώνιος», 1959) συμπλήρωνε την εικόνα με το αρνητικό της:

«Εδώ, κύριοι, βλέπετε τη Θεσσαλονίκη:

πόλις μεγάλη με μικρούς ανθρώπους».

Ουδεμία αντίφαση. Η Θεσσαλονίκη τα χωράει όλα. Οπως συμβαίνει με τις περισσότερες πόλεις, θα πείτε. Ομως, εκτός από την αδιάλειπτη ιστορία της, η Θεσσαλονίκη βαρύνεται και με συλλογικούς μύθους. Ορισμένοι βολεύτηκαν σ' αυτούς, άλλοι ασφυκτιούν. Τα παντοδύναμα κλισέ βρίσκουν τον χώρο τους στα κάθε λογής αφιερώματα για την πόλη. Με την ευκαιρία του εορτασμού των 100 χρόνων από την απελευθέρωση (ναι, η Θεσσαλονίκη μετρά μόλις έναν αιώνα καθαρόαιμου μετεπαναστατικού ελληνικού βίου), λευκώματα, μελέτες, ημερολόγια αναζητούν το πρόσωπο της πόλης. Η πλούσια βιβλιογραφία περί Θεσσαλονίκης (ίσως καμία άλλη ελληνική πόλη δε μελετήθηκε με τόση προσήλωση και μονομανία) επικεντρώνεται συνήθως στη βαριά ιστορία της. Η Θεσσαλονίκη, βυζαντινή συμβασιλεύουσα και νεοελληνική συμπρωτεύουσα, υπήρξε η πρωτεύουσα των προσφύγων, η πόλη που υποδέχτηκε και στήριξε το Βενιζέλο, ο μοιραίος τόπος πολύ σημαντικών πολιτικών εγκλημάτων (Πολκ, Λαμπράκης, Ζεύγος, Γεώργιος Α'). Εδώ σκότωσαν τον Τούση στις 9 Μαΐου του 1936. Εδώ έδρασε ο Δράκος του Σέιχ Σου. Μια βόλτα στο πυρίκαυστο κέντρο: ο ανέμελος διαβάτης περνά, χωρίς να το ξέρει, από τόπους βασανιστηρίων, εκτελέσεων, φυλάκισης. Τα πεζοδρόμια της Θεσσαλονίκης είναι βαμμένα με αίμα. Αυτό είναι το κρυμμένο θρίλερ της πόλης.

Τσιτσάνης, Καββαδίας, Σαββόπουλος: Η Θεσσαλονίκη τραγουδήθηκε, έγινε σουξέ. Η Θεσσαλονίκη της λογοτεχνίας. Η Θεσσαλονίκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η Θεσσαλονίκη των κάθε λογής φεστιβάλ. Η Θεσσαλονίκη των μπαγιάτηδων, οι Θεσσαλονίκη των φοιτητών, η Θεσσαλονίκη των Αθηναίων. Η Θεσσαλονίκη των δικών και η Θεσσαλονίκη των ξένων.

Στο ημερολόγιο που επιμελήθηκε ο Θωμάς Κοροβίνης (Μεταίχμιο, 2011) η φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης ανιχνεύεται μέσα από κείμενα και εικόνες. Λογοτεχνικά έργα ελλήνων και ξένων συγγραφέων, μαρτυρίες, περιηγητικά κείμενα, τραγούδια, επικαιρικά άρθρα, μελέτες, συνταγές μαγειρικής.

«Οι παλιοί Θεσσαλονικιοί, οι Μπαγιάτηδες, δεν καλοδέχτηκαν τους πρόσφυγες. Βάφτισαν «σμυρνιές» τις κλειδαριές που είχαν μεγάλη γλώσσα κι έκλειναν με διπλή στροφή του κλειδιού, γιατί χαρακτήρισαν τις Σμυρνιές «γλωσσούδες». Τις έλεγαν επίσης «παστρικιές», γιατί στην κοσμοπολίτικη πατρίδα τους είχαν αποκτήσει το «αλ μπενί», το χάρισμα που κάνει τις γυναίκες αξιαγάπητες», σημειώνει ο επιμελητής στη σελίδα 203. Η Θεσσαλονίκη δεν είναι ένα πράγμα. Είναι Τσιμισκή και Βαρδάρης, υψηλή ποίηση και ρεμπέτικο, την ίδια στιγμή. Αυτό το γοητευτικό χαρμάνι που χωνεύει τα στερεότυπα, αλλά και τις αποκλίσεις από τον κανόνα, αποτυπώνει το ημερολόγιο.

Το λεύκωμα του Λέοντα Ναρ και του Γιώργη Γερόλυμπου στην ιδιαιτέρως φροντισμένη δίγλωσση έκδοση στην οποία κυκλοφορεί (εκδόσεις Καπόν) αποτυπώνει κι αυτό, με τη σειρά του, το πολύχρωμο ψηφιδωτό της πόλης. Ιστορία και αρχιτεκτονική, κοινωνιολογία και καθημερινή ζωή. Το βιβλίο δεν απευθύνεται μόνο στον εξειδικευμένο αναγνώστη, ο οποίος θα ευφρανθεί με την αισθητική, την τεκμηρίωση και την πολυπρισματική σύνθεσή του, αλλά και σε κάθε ενδιαφερόμενο που αναζητεί όχι μόνο τις βυζαντινές επιβιώσεις και τα επάλληλα ιστορικά στρώματα της πόλης, αλλά και τη σύγχρονη φυσιογνωμία της.

Ορθόδοξοι και Εβραίοι, αστοί και καπνεργάτες, πρόσφυγες. Πυρκαγιά του 1917, αντιπαροχή, σεισμός του 1978. Σαββόπουλος και Χατζηπαναγής, Κούδας και Γκάλης, Διεθνής Εκθεση Βιβλίου και Φεστιβάλ Τραγουδιού, νυχτερινή ζωή και αμφιθέατρα. Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και η Δυτική Θεσσαλονίκη. Ενας αιώνας ιστορίας (1912-2012), ο οποίος γίνεται αντικείμενο αφήγησης.

Ενα κείμενο που δεν λειτουργεί ως απλό χρονολόγιο εμβληματικών στιγμών. Προσπαθεί να συνθέσει και κυρίως να αφηγηθεί την περιπέτεια της πόλης. Οι 150 φωτογραφίες που αντικρίζονται με το κείμενο συνθέτουν κι αυτές με τη σειρά τους την εικόνα της Θεσσαλονίκης. Από το θαλάσσιο μέτωπο ώς την αγορά κι απ' τα νεοκλασικά κτίρια ώς το πολυσινεμά του κέντρου, η πόλη μιλά με τις αντιθέσεις της. Φως και σκιά, παλιό και καινούριο, ομορφιά και ασχήμια.

Το λεύκωμα ιχνηλατεί την ανθρωπογεωγραφία της Θεσσαλονίκης, αναδεικνύει την ιστορία της, ψηλαφεί τον πολύχρωμο κοινωνιολογικό ιστό. Η πόλη πάνω από την Αγίου Δημητρίου, η Θεσσαλονίκη κάτω από την Τσιμισκή. Η εντός των τειχών και η εκτός των τειχών πόλη. Το πυρίκαυστο κέντρο και οι δυτικές συνοικίες. Και προχωρεί αναζητώντας τη σύγχρονη ταυτότητα, χωρίς να παραγνωρίζει τις χαμένες ευκαιρίες, την ίδια στιγμή που ονομάζει τις προοπτικές.

Στους αντίποδες του παραπάνω λευκώματος, ο τόμος του Φαίδωνα Γιαγκιόζη («1912-2012, Θεσσαλονίκη, Ο συναρπαστικός αιώνας») αποτυπώνει με τον τρόπο του χρονικού την περίοδο από την απελευθέρωση μέχρι σήμερα. Το βιβλίο χωρίζεται σε αφήγηση (περί το 1/3 του συνολικού τόμου) και σε εικονογραφικό υλικό (περί τα 2/3 του συνολικού τόμου). Φωτογραφίες, χάρτες, λιθογραφίες, καρτ ποστάλ με συντομότερες ή εκτενέστερες λεζάντες. Από το κείμενο απουσιάζει κάποιο κεφάλαιο αφιερωμένο στην πνευματική, καλλιτεχνική, επιστημονική ζωή, όμως η απουσία κολάζεται στο παράρτημα με σχετικές φωτογραφίες και κειμενολεζάντες.

Τα παλαιότερα κυρίως βιβλία, που αφορούν τη Θεσσαλονίκη, συχνά δεν αποφεύγουν τον σκόπελο της νοσταλγίας. Την αναμνησιολογία και την ωραιοποίηση του πάλαι ποτέ ένδοξου παρελθόντος. Οι εφημερίδες και τα περιοδικά στα ετήσια αφιερώματά τους γλιστράνε, με τη σειρά τους, στα εύπεπτα κλισέ. Ομως τα στερεότυπα αρχίζουν να σπάνε. Η Θεσσαλονίκη, σύμφωνα με τους «New York Times», ανήκε στους πολιτιστικούς προορισμούς που άξιζε να επισκεφθεί κανείς το 2011. Το 2014 η Θεσσαλονίκη θα είναι η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Νεολαίας. Μήπως τελικά η πατρίδα του μυδοπίλαφου και η ερωτική πόλη έχουν μια άλλη, πιο ανατρεπτική, και λιγότερο αναμενόμενη όψη;

Κάτι συμβαίνει στη Θεσσαλονίκη. Η οικονομική κρίση τσάκισε την πόλη, είναι γεγονός. Η Βασιλίσσης Ολγας έχει μετατραπεί σε δρόμο φάντασμα απ' τα κλειστά μαγαζιά. Ο πεζόδρομος της Αγίας Θεοδώρας στο κέντρο μετράει κι αυτός λουκέτα στη σειρά. Ομως οι νέοι δεν την εγκαταλείπουν τόσο εύκολα για την Αθήνα, όπως παλιά. Αρκετοί μένουν και παλεύουν να επιβιώσουν. Αυτοί είναι η καινούργια μαγιά της πόλης.

Πηγή: tanea.gr